Цахим үнэмлэх хэвлэх ажиллагаа үргэлжилж байгаа энэ өдрүүдэд Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар УБЕГ-аас 28 мянган цахим үнэмлэх илүү хэвлэсэн талаар мэдээлэл гараад байгаа билээ. Энэ талаар болон бусад асуудлаар УБЕГ-ын дэд дарга Г.Билгүүнтэй ярилцлаа.-Цахим үнэмлэх хэвлэх ажил ямар шатандаа явж байна вэ?
-УБЕГ хуурамчаар 28 мянган цахим үнэмлэх хэвлэсэн, мөн Баянзүрх дүүрэгт 21 мянган сонгогчийг нэрийн жагсаалтаас хасч, 14 мянган сонгогчийг нэмж бүртгэсэн мэтээр хэвлэл болон телевизээр ярьсан байсан. Өмнөх 2011 оны арванхоёрдугаар сарын 26-аас эхлээд иргэний үнэмлэх хэвлэх ажлыг зогсоосон.
Түүнээс хойш цахим үнэмлэх хэвлэхтэй холбогдуулан, иргэдэд зурагтай лавлагааны хуудас олгож байсан. УИХ-ын 2012 оны тавдугаар сарын 18-ны өдрийн 36-р тоот тушаалаар энэ оны тавдугаар сарын 1-нийг хүртэл зурагтай лавлагаа авсан иргэдэд цахим үнэмлэх олгох шийдвэр гарсан. Энэ шийдвэрийн дагуу УБЕГ цахим үнэмлэх хэвлэх ажлыг эхлүүлсэн. Өнгөрсөн тавдугаар сарын 1-н хүртэл 64 мянган 940 иргэн зурагтай лавлагаа авсан. Үүнээс сонгуулийн насын 40 мянга 91 иргэний цахим үнэмлэхийг хэвлээд тавдугаар сарын 29-нд бүх аймаг, дүүргийн Бүртгэлийн хэлтсүүдэд олгож, тарааж байна. Харин тавдугаар сарын 1-ний өдрөөс зургадугаар сарын 1-ний хооронд зурагтай лавлагааны хуудас 56387 иргэн авсанаас сонгуулийн насны 44 мянга 586 иргэний цахим үнэмлэхийг энэ сарын 10-ны дотор хэвлэж дуусгах байсныг өнөөдөр /өчигдөр/ дуусгасан. Зургадугаар сарын 15-ны дотор аймаг, дүүргийн харьяа хэлтсүүдэд энэ сарын 2-ны дотор тарааж дуусгах ёстой гэсний дагуу одоо ажиллаж байна.-Нийслэл, орон нутагт хэдэн хүн цахим үнэмлэхээр сонгууль өгөх вэ?
-Тавдугаар сарын 1-нийг хүртэл нийслэлд 24 мянга 585 хүн лавлагааны хуудастай байсныг цахим үнэмлэхтэй болгосон. Харин орон нутагт 12 мянга 506 иргэний цахим үнэмлэхийг хүргүүлсэн. Тавдугаар сарын 1-ээс зургадугаар сарын 1-ний хооронд нийслэлд 33 мянга 789, орон нутагт 10 мянга 788 иргэний цахим үнэмлэхийг хэвлэх ажил үргэлжилж байна.
-УИХ-ын тогтоолоор 64 мянган цахим үнэмлэх хэвлэх ёстой байсан. Гэтэл 28 мянган цахим үнэмлэх илүү хэвлэчихсэн талаар УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын сонгогчдийн нэрсийн жагсаалт, бүртгэл хяналтын хорооны дарга З.Энхболд мэдээлсэн. Энэ ямар учиртай юм вэ?
-Бүртгэлийн ерөнхий хуулинд заасны дагуу иргэд өөрийн хүсэлтээр лавлагаа авч болно, мөн бүртгэлийн байгууллагын хуулиар хүлээсэн үүр¬гийн дагуу хууль, хяналтын болон тус¬гайлан эрх олгогдсон бусад байгуул¬лагууд УБЕГ-т бичгээр хүсэлт тавьсан тохиолдолд иргэний лавлагааг гаргаж өгөх үүрэгтэй. Энэ нь бүртгэлийн байгууллагын хуулиар хүлээсэн үүрэг юм. Өөрөөр хэлбэл, лавлагаа хоёр янзаар буюу иргэн өөрийн хүсэлтээр эсвэл хууль хяналтын болон төрийн захиргааны байгууллага болон бусад эрх бүхий байгууллагууд лавлагаа авч байна гэсэн үг юм. УБЕГ-ын Лавлагааны нэгдсэн санд лавлагаа авч байгаа бүх хүмүүсийн мэдээлэл хадгалагддаг. Энэ лавлагааны хуудсанд бүртгэгдсэн бүх хүнд цахим үнэмлэх хэвлэгдэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, зарим иргэд өөрөө хүсэлт гаргаж лавлагаа аваагүй ч гэсэн өөр бусад байгууллага лавлагаа авсан л бол цахим үнэмлэх хэвлэгдэж байгаа. Түүнээс биш хуурамчаар юм уу, илүү хэвлэгдэнэ гэсэн зүйл байхгүй.
-Тэгвэл 28 мянган цахим үнэмлэх ямар учиртай юм бэ?
-Энэ 28 мянга гэдэг нь зургадугаар сарын 1-н хүртэл хууль хяналтын бай¬гууллага, төрийн захиргааны бай¬гуул¬лагаас зөвхөн нийслэлд 28 мянган 82 иргэний лавлагааг УБЕГ-аас авсан байгаа юм. Тэгэхээр нийслэлийн 28 мянган иргэн өөрөө хүсэлт тавиагүй ч гэсэн өөр бусад байгууллага иргэний өмнөөс лавлагаа авах шаардлагатай уч¬раас лавлагааг нь гаргаж өгсөн. Цахим үнэмлэх хэвлэх машин нь лавлагааны хуудас авсан тохиолдол бүрт цахим үнэмлэх хэвлэхээр програмчилсан байгаа юм. Тиймээс 28 мянган цахим үнэмлэх хэвлэгдээд байгаа юм.
-Одоо энэ 28 мянган цахим үнэм¬лэх авсан нийслэлийн иргэд аль нэ¬гээр нь сонгууль өгөх байх. Мөн хуу¬чин үнэмлэхийг нь устгах, хурааж авах уу, ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?
-28 мянган цахим үнэмлэх хэвлэгд¬сэн учраас давхардал гарна гэж ойлгоод байна. Давхардал гарах боломжгүй. Цахим үнэмлэхээ авах гэж байгаа иргэд бүртгэлийн хэлтэс дээр хуучин үнэмлэхтэйгээ очих ёстой. Хуучин үнэмлэхийг баруун дээд буланд нь хайчлана. Ингэснээр хуучин үнэмлэх хүчингүйд тооцогдох юм. Тухайн иргэн өөрийн хүсэлтээр иргэний үнэмлэхээ авч үлдэх байсан ч баруун дээд буланг нь заавал хайчилсны дараа буцааж өгч, цахим үнэмлэхийг нь олгох ёстой. Тэгэхээр хуучин иргэний үнэмлэх, шинэ цахим үнэмлэх нь хоёулаа хүчинтэй гэх зүйл байхгүй. Энэ програм өөрөө зөвхөн шаардлагатай цахим үнэмлэхийг хэвлэх боломжгүй. Тэгэхээр одоо бид аль нь өөрийн хүсэлтээр авсан цахим үнэмлэх вэ гэдгийг нь цаасаар тулгалт хийхээр ажиллаж байна. Гэхдээ иргэн цахим үнэмлэх, хуучин үнэмлэх хоёулантай нь байсан ч сонгуульд ямар нэг байдлаар нөлөөлөх зүйл байхгүй. УБЕГ-аас 2010 оноос хойш иргэний шинэчилсэн бүртгэлийн ажлыг явуулж байгаа. Үүгээр 16-аас дээш насны иргэдийн 96,4 хувь нь шинэчилсэн бүртгэлд хамруулж, хурууны хээг нь авч баталгаажуулсан. Сонгууль өгөхөд иргэнийг хурууны хээгээр таних юм. Тэгэхээр сонгууль будлиантуулах, нэрийн жагсаалт давхцах асуудал гарахгүй.
-Тухайлбал, ямар ямар байгуул¬лагууд иргэний лавлагааг авах эрхтэй байдаг вэ?
-Татварын ерөнхий газар, Цагдаагийн байгууллага, Тагнуулын ерөнхий газар, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газар зэрэг хуулиар эрх олгогдсон байгууллагууд хүсэлт гаргаж, лавлагаа авах эрхтэй гээд хуулинд заасан байгаа.
-Энэ байгууллагууд нь ямар зорилгоор иргэний тухай лавлагаа авдаг юм бэ. Мөн жилд хэдий хэмжээний лавлагаа авдаг вэ. Тийм тоо бий юу?
-Тухайн байгууллага УБЕГ-т зорилгоо хэлэх албагүй. Гол нь лавлагаа авах эрхтэй байгууллагууд бичгээр хүсэлтээ гаргасан байх ёстой. Дээрх эрх бүхий байгууллагууд тогтмол лавлагаа авдаг. Үйл ажиллагаандаа иргэний лавлагаа авах шаардлагатай тохиолдолд манайд ханддаг. Энэ 28 мянга гэдэг нь 2012 оны нэгдүгээр сараас энэ сарын 1-ний хооронд авсан лавлагаа юм.
-28 мянган ширхэг цахим үнэмлэх хэвлэсэн нь УИХ-ын тогтоолыг зөрчиж байгаа юм биш үү?
-УИХ-ын тогтоолд ямар нэг тоог заагаагүй. Харин лавлагаа авсан иргэдэд цахим үнэмлэх хэвлэж, олгохыг Засгийн газарт үүрэг болгосон.
-УИХ-ын тогтоолд гурван үндэслэлээр иргэний цахим үнэмлэх олгохоор заасан. Иргэний үнэмлэхээ гээж, үрэгдүүлсэн, 25, 45 нас хүрээд шинээр авах гээд заачихсан шүү дээ?
-УИХ-ын тогтоолын дагуу лавлагаа¬ны хуудастай иргэдэд цахим үнэмлэх хэвлэж, тараах ажил үргэлжилж байна. Харин 28 мянган цахим үнэмлэхийг бүгдийг нь тараагаагүй. Хуучин иргэ¬ний үнэмлэхийг нь хүчингүй болгож байж цахим үнэмлэх олгож байгаа.
-Сонгогчдын нэрийн жагсаалтын бүртгэл муу байна гэж З.Энхболд гишүүн хэлж байсан. Тухайлбал, нэг хороонд байшин нэмэх, нэг айлд долоон хүн нэмж бүртгэх гэх мэтчилэн зөрчлүүд их байна гэсэн. Нэрийн жагсаалтад ямар хяналт тавьж ажиллаж байна вэ?
-Хууль тогтоомжийн дагуу Монгол Улсад тойргийн хорооноос гадна 1908 хэсгийн хороод байгуулагдсан. Энэ хэсгийн хороодод нэг сая 839 мянган 984 сонгогчийг УБЕГ-аас хэсгийн хороо тус бүрээр хувааж Сонгуулийн ерөнхий хороонд хүргүүлсэн байгаа. Энэ нэг сая 839 мянга 984 сонгогч нь ямар нэг давхцал байхгүй. Нэг сонгогч нэг хэсгийн хороонд бүртгэлтэй байхаар УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулинд заасан байгаа. Энэ хуулийн дагуу холбогдох бүртгэлийн нэгж, шат бүрээр шалгаад, давхцалгүйгээр хэсгийн хороонд хүргүүлсэн юм. Энэ нэрсийг шалгахдаа программчлаад эхний нэг сонгогч бүртгэгдээд дараагийн нэг сонгогч бүртгэгдэхээр өмнөхтэйгээ давхцаж байгаа үгүйг тулгаад, гуравдахь нь бүртгэгдэхдээ эхний хоёр хүний бүртгэгдсэнтэйгээ тулгаад давхцаагүй гэх сигнал дугарахаар ороод байх юм. Энэ мэт 101 дэх сонгогч эхний 100 хүнтэй давхцаж байгаа эсэхийг шалгадаг юм. Тэгэхээр нэг сонгогчийг давхардуулж бүртгэх боломжгүй юм. Программаар шалгаж байгаа болохоор сонгогч нь давхцаагүй байгаа. Хэсгийн хороодод ажиллаж байгаа бүртгэлийн ажилтны компьютер дээр программуудыг суулгах ажил явагдаж байна. Сонгогчийн нэрийн жагсаалтад давхцал байхгүй гэж хэлэх байна.
-Шинэчилсэн бүртгэлд хамрагд¬сан ч сонгогчийн нэрийн жагсаалтад нэр нь байхгүй иргэн яах вэ?
-УИХ-ын сонгуулийн тухай хуу¬лийн дагуу сонгогчийн жагсаалтад бүрт¬гэгдээгүй эсвэл мэдээлэл нь ал¬даатай тохиолдолд иргэн өөрөө хэсгийн хороодод байгаа нэрийн жагсаалтад орсон эсэхээ шалгана. Мөн УБЕГ-ын вэбсайтад байрлах жагсаалтад өөрийн мөн шалгах хэрэгтэй. Алдаатай, бүрт¬гэгд¬сэн тохиолдолд холбогдох хэсгийн хороо болон УБЕГ-т хүсэлт гаргаад алдааг засуулах боломжтой. Тэгэхээр иргэд УИХ, НИТХ-ын сонгуулиас өмнө өөрийн нэрийг сонгогчийн нэрийн жагсаалтад орсон эсэхийг шалгах ёстой. Энэ дан ганц УБЕГ-ын ажил биш, иргэн ч бас сонгуулиа өгөхийн тулд өөрөө хяналт тавих боломжтой. Нэрийн жагсаалтыг СЕХ-нд хүргүүлснээс хойш манай байгууллагад олон иргэн хандаж, алдаагаа засуулсан. Сонгууль эхлэхээс 10 хоногийн өмнө сонгогч нэр нь бүртгэлгүй байх тохиолдолд хүсэлтээ УБЕГ-т гаргах ёстой. Харин УБЕГ энэ хүсэлтийн хариуг гурав хоногийн дотор гаргаж өгөх ёстой. Тэгэхээр энэ сарын 21-ныг хүртэл сонгогчийн бүртгэлд алдаа гарсан бол засч, бүртгэх боломжтой.
-Энэ жил нийслэлчүүд хоёр саналын хуудас бөглөнө. Урьдчилсан байдлаар 800 гаруй мянган иргэн санал өгнө гэж байсан. Энэ тоо эцэслэн гарсан уу?
-Хуулийн дагуу иргэний шилжилт хөдөлгөөнийг УИХ-ын сонгуулийн тов зарлагдсанаас 30 хоногийн өмнө зогсоох ёстой. Энэ хугацаа өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр дууссан. Үүнээс хойш иргэний шилжилт хөдөлгөөн хийгдээгүй. Мөн хуульд иргэдийн шилжилт хөдөлгөөний талаар тухайн сонгогч эрүүл мэндийн болон албан ажлын үндэслэл бүхий шалтгаанаар шилжих хүсэлтээ хэсгийн хороонд гаргасан байна. Хэсгийн хороо үндэслэлтэй гэж үзвэл тухайн хэсэгт байрлах бүртгэлийн хэсгээс хасах, нөгөө хэсгийн хороо бүртгэсэн тохиолдолд зохицуулалтыг хийж өгсөн.
-Баянзүрх дүүргийн Ардчилсан намыг дэмждэг 21 мянган иргэнийг сонгогчийн жагсаалтаас хасч, МАН-ыг дэмждэг 14 мянган иргэнийг нэмж бүртгэсэн гэсэн зүйл бас яриад байгаа?
-УБЕГ-аас сонгогчийн нэрсийн жаг¬саал¬тад өөрчлөлт орсон эсэх, иргэдийг хасч, нэмсэн эсэх талаар шалгасан. Ийм асуудал огт байхгүй байсан. Ийм олон тооны иргэдийг жагсаалтаас хасаад, нэмээд байх боломж ч байхгүй. Энэ мэдээллийн дагуу бид судалгаа хийсэн. Үнэхээр 14 мянган хүн нэмж, бүртгэсэн байна уу гэдгийг шалгасан. Гэвч Баянзүрх дүүргийн хэмжээнд 1899 хүн шилжиж ирсэн байгаа юм. Үүнийг УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн дагуу сонгууль эхлэхээс 30 хоногийн өмнө цагдаагийн байгууллага, цэргийн ангиуд, тухайн нутагт байрлах хорих ангиуд албан хаагч болон тухайн нутаг дэвсгэртээ сонгууль өгөх хүсэлтэй бол тухайн анги, байгууллага нэрсийн жагсаалтаа хэсгийн хороонд хүргүүлж, хэсгийн хорооноос УБЕГ-т хүргүүлснээр бүртгэж байгаа. Баянзүрх дүүрэгт байрладаг 805, 032, 015 зэрэг ангиуд сонгуулийн хуулийн дагуу 1899 хүн УБЕГ-т бүртгүүлсэн. Эдгээр хүмүүс хууль журмын дагуу бүртгэгдсэн өөр олон хүн нэмсэн гэх асуудал байхгүй.
