-1951-1988 оныхны төрсний гэрчилгээний лавлагааг архиваас хайж байгаа болохоор л удаад байна- Монгол Улсын иргэний шинэчилсэн бүртгэл долдугаар сарын 5-ны өдөр эхлэн одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд 198 мянга гаруй иргэн хамрагдаад байгаа аж.
Үүнээс нийслэлд 95600, орон нутагт 102794 иргэн бүртгүүлээд байгаа юм байна. Иргэний шинэчилсэн бүртгэлд бүртгүүлснээр “Хүний хөгжил сан”-гаас үргэлжлүүлэн хишиг, хувь хүртэх боломжтой болох юм. Шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдсан хүмүүс өнөөдрөөс эхлэн 10 мянган төгрөгөө авах боломжтой болно. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газраас бүртгүүлсэн хүмүүсийн мэдүүлгийг харьяа дүүрэг, сумдын халамжийн хэлтэс рүү илгээх юм байна. Мөн үүнээс шинэчилсэн бүртгэлээр нийт иргэний төрсний гэрчилгээ, иргэний үнэмлэх, оршин суугаа газар зэрэг мэдээллийг баталгаажуулж, нэгдсэн сан бүрдүүлэх ач холбогдолтой юм. Ингэснээр иргэдийн лавлагааг чирэгдэлгүйгээр олгох нөхцөл бүрдэх аж. Иргэний шинэчилсэн бүртгэлд 16-аас дээш насныхан харьяа сум, хороон дээрээ иргэний үнэмлэх, төрсний гэрчилгээтэйгээ очиж, цээж зургаа даруулан, хурууны хээгээ өгч бүртгүүлнэ. Харин 16 нас хүрээгүй хүүхдийг эцэг, эх, асран хамгаалагч нь хариуцан бүртгүүлнэ. Бүртгэлд 1951 оноос өмнө төрсөн иргэдээс төрсний гэрчилгээ шаардахгүй аж. Харин үүнээс хойш төрсөн иргэд заавал төрсний гэрчилгээтэй байх юм байна. Гэвч иргэдийн ихэнх нь төрсний гэрчилгээгээ гээж, үрэгдүүлсэн байгаагаас лавлагаа хүсэх иргэдийн тоо нэмэгджээ. Тухайлбал, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын лавлагааны төвөөр үйлчлүүлж байгаа иргэдийн 90 гаруй хувь нь төрсний гэрчилгээгээ хаяж үрэгдүүлсэн, хүчингүй болгосон хүмүүс байгаа аж. Мөн шинэчилсэн бүртгэл эхэлснээс хойш Иргэний баримтын архивын ачаалал тав дахин ихэсчээ. Тус газраар жирийн өдрүүдэд 200-300 иргэн үйлчлүүлдэг бол одоогийн байдлаар өдөрт 800-1200 иргэн үйлчлүүлж байгаа гэнэ. Ийнхүү ачаалал нэмэгдэж, иргэд ч бухимдалтай байгаа аж. Тиймээс Улсын бүртгэлийн ерөнхий газраас хүн хүч, иргэдэд үйлчлэх цонхоо хоёр дахин нэмэгдүүлсэн байна. Мөн 1951-1988 хүртэл онд төрсөн иргэдийн төрсний гэрчилгээний лавлагаа цаасан архивт хадгалагддаг учир түүнийг нэг бүрчлэн гараар хайдаг аж. Үүнд цаг их шаардагдах учир иргэдийг ойлгож, хүлээцтэй үйлчлүүлэхийг хүсэж байгаагаа Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын ажилтнууд хэлж байсан. Харин 1988 оноос хойш төрсөн иргэдийн мэдээлэл нэгдсэн сүлжээнд орсон тул богино хугацаанд гаргаж өгч байгаа юм байна. Тиймээс 1951-1988 хүртэл онд төрсөн иргэд лавлагаагаа хэрхэн хурдан шуурхай авч болох талаар Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын Иргэний баримтын архивын ахлах мэргэжилтэн Д.Энхсаруулаас тодрууллаа. 1951-1988 хүртэл онд төрсөн хүмүүсийн лавлагааг цаасан архиваас нэг бүрчлэн хайдаг юм байна. Нэг хүний мэдээллийг хайхад хэр хугацаа шаардагдах вэ? -Манай Иргэний баримтын архивт 1951-1988 оны таван сар хүртэлх бүртгэл аймаг, сумдаараа хадгалагдаж байдаг. Энэ архиваас төрсний гэрчилгээний лавлагаа авах хүмүүс төрсөн газар, төрүүлсэн эхийн овог нэр, төрсөн он сар өдрөө үнэн зөв хэлэх хэрэгтэй. Хэрэв төрсний гэрчилгээний дугаараа мэдэж байгаа тохиолдолд 5-10 минут зарцуулна. Бас төрсөн газар, ээжийнхээ овог нэр, төрсөн он сар өдрөө мэдэж байгаа хүний лавлагааг ч удахгүй гаргаж өгнө. Гэтэл хүмүүс төрсөн газраа тэр бүр мэддэггүй, зарим нь төрүүлсэн ээжийн овог нэрийг хэлэхгүй үрчилсэн ээжийнхээ овог нэрийг хэлээд хүндрэл учруулдаг. Түүнээс гадна 1951-1960 онд нутаг захиргааны нэгж нэгдэж байсан үед төрсөн газар нь ямар сум, аймагтай нэгдсэнийг мэддэггүй. Ийм тохиолдолд тухайн аймгийн архивыг бүхэлд нь хайх хэрэгтэй болдог. Мөн мэдээллээ буруу хэлснээр өөр архивт хайгаад цаг их алддаг. Тиймээс хамгийн гол нь мэдээллээ үнэн зөв хэлж хайлгах хэрэгтэй. -Архиваас хайгаад олдохгүй тохиолдолд яах вэ? -Хайгаад олдохгүй тохиолдолд тухайн хүний төрсөн оноос урагш, хойш нэг он үзээд, бүр олдохгүй бол сургуульд орсон он буюу төрсөн оноос арагшаа найман он үзэж байгаа. Зарим хүн хүүхдээ бүртгүүлэхгүй байж байгаад сургуульд орох шаардлагатай болохоор бүртгүүлсэн байдаг. Ингэж олон оны архив үзэж байгаа болохоор л удаад байна. Хэрэв бүр олдохгүй тохиолдолд тухайн хүний төрсний гэрчилгээг шинэ төрсөн хүүхдийнх шиг дахин нээж байгаа. 1988 оноос хойш төрсөн иргэдийн мэдээлэл нэгдсэн санд бүртгэгдсэн байдаг гэсэн. Эдгээр цаасан мэдээллээ хэзээ нэгдсэн санд оруулах вэ? - Одоо хайгаад олсон лавлагаагаа мэдээллийн санд шивээд оруулж байгаа. Цаашдаа иргэд шинэчилсэн бүртгэлд хамрагдсанаар нэгдсэн мэдээллийн сантай болно. Тиймээс одоо үйлчлүүлж байгаа иргэд дахиад ирэхэд лавлагааг нь шууд мэдээллийн сангаас гаргах өгөх болно. -Иргэдэд хурдан шуурхай үйлчлэх зорилготойгоор лавлагааны цагийн хувиарыг нэмэгдүүлсэн гэсэн. Яаж ажиллаж байгаа вэ? -Нийт лавлагаанд 16 цонх ажиллаж байгаа. Мөн манай ажилчид өглөө 8.00-20.00 цаг хүртэл, оройн 20.00 цагаас өглөөний 8.00 цаг хүртэл хоёр ээлжээр ажиллаж байна. Өдөр нь иргэдээс лавлагаагаа авчихаад оройн цагаар хайж байгаа. Оройны ээлж бол зөвхөн авч үлдсэн маягтаа эрж хайна. Үндсэн ажилтнаас гадна 40-50 гэрээт ажилчинг архивын эрэлт хайлт хийлгэхээр ажиллуулж байгаа. Мөн иргэдэд дугаар дараалал өгч, лавлагааны мэдүүлэг хамт тарааж байна. Ингэснээр иргэдийн дараалал нэг үеэ бодвол эмх цэгцтэй болсон.
Нийгмийн толь
Ц.Ариунсувд
