/Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оныг Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарласан. Үүнтэй холбоотойгоор УБЕГ-ын хийхээр төлөвлөж байгаа ажлын талаар тус газрын дарга Л.Мөнхбаатарын ярилцлага./

1. Засгийн газраас 2010 оныг Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарласан. Танай байгууллага бүх төрлийн бүртгэлийн чиг үүргийг хэрэгжүүлдгийн хувьд энэ ажилд хэрхэн оролцож байгаа вэ? Монгол Улсын Засгийн газрын 2009 оны 377 дугаар тогтоолоор 2010 оныг Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарласан.

Үүний дагуу 131 зорилт, арга хэмжээг тусгасан томоохон төлөвлөгөө батлагдсаны тодорхой хэсгийг нь манай байгууллага холбогдох бусад төрийн байгууллагуудтай хамтран хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн. Ер нь бол бүртгэл, түүний дотор эд хөрөнгийн болон хуулийн этгээдийн бүртгэлийн асуудал эдийн засгийн хөгжил, түүний дотор бизнесийн орчны шинэтгэлийн хүрээнд зайлшгүй яригддаг асуудлуудын нэг. Энэ ч утгаараа энэ оны хоёрдугаар сард зохион байгуулагдсан Монголын эдийн засгийн чуулганаар хэлэлцсэн үндсэн зургаан сэдвийн нэг нь бүртгэлийн төгөлдөршлийн асуудал байсан. Мөн энэ чуулганы үеэр дэлхийн нэрт эдийн засагч Эрнандо Де Сато “Бүртгэлийн тогтолцооны ач тус, өмчийн эрхийг баталгаажуулах нь хөгжлийн үндэс” сэдвээр илтгэл тавьсныг та санаж байгаа байх. Мөн иргэдэд төрийн үйлчилгээг түргэн шуурхай үзүүлэх, мэдээлэл технологийн сүүлийн үеийн олотыг үйлчилгээндээ нэвтрүүлж, хэвжүүлэх зорилгоор иргэн архивын лавлагааны хүсэлтийг цахим хэлбэрээр гаргасан тохиолдолд үйлчилгээний хөлсийг 20 хувиар бууруулан тооцох зохицуулалтыг ч тусгасан. Мөн хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн олон улсын чиг хандлагыг судлах, мэдээлэл солилцох, бусад улсын сайн туршлагыг цаг алдалгүй нэвтрүүлж байх зорилгоор эгнээндээ нийт 40 гаруй улсыг нэгтгэсэн CRF буюу Компанийн бүртгэгчдийн форумд гишүүнээр элсээд байна. Цаашилбал, улсын бүртгэлийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэр ажлын хүрээнд нийслэлийн зарим дүүргүүдэд эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийг хйидэг болох асуудал ч яригдаж байна. Одоогийн байдлаар мянганы сорилтын сангийн санхүүжилтээр дүүргүүдийн бүртгэлийн байгууллагын байрыг олон улсын стандартад нийцүүлэн засварлах ажлыг эхлүүлэхээр холбогдох тооцоо судалгаа, зураг төслийн ажлыг төслийн нөхдүүдтэй хамтран хийж байна. Ийнхүү үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийг зарим дүүргүүдэд хийдэг болсноор иргэд өөрийн үл хөдлөх эд хөрөнгөө бүртгүүлэх гэж заавал хотын төв рүү ирээд байх шаардлагагүй болох юм. Мөн үйлчилгээний байрны багтаамж нэмэгдэж, үйлчилгээний стандарт сайжирна. 2. Үл хөдлөх эд хөрөнгө, компанийг бүртгэх нь эдийн засагт ямар ач холбогдолтой байдаг юм бэ? Энгийнээр хэлбэл улсын бүртгэл нь эдийн засгийн харилцаанд оролцогсдыг холбосон гүүр болж өгдөг. Уга Матей гэж өмчийн эрх зүйгээр мэргэшсэн Италийн хуульч байдаг юм. Түүний бичсэн номонд төрөөс өмчлөх эрхийг албан ёсоор баталгаажуулдаггүй байсан бол энэ дэлхийд амар амгалан хэзээ ч тогтохгүй байсан гэсэн санаа бий. Тодруулбал, төр хөндлөнгөөс оролцож аливаа этгээдийн өмчлөх эрхийг хүлээн зөвшөөрч, эрх нь зөрчигдсөн тохиолдолд хамгаалдаггүй байсан бол бусдын эд хөрөнгийг булаах, дээрэмдэх замаар авах боломжтой болно. Нэгэнт өмчийг хүчээр авч болдог болбол арилжаа наймаа хийх тухай бодоод ч хэрэггүй болно гэсэн үг. Иймээс газар мэт үнэ цэнэ ихтэй, дахин давтагдахгүй эд хөрөнгө өмчлөх эрхийг хүлээн зөвшөөрч баталгаажуулах тогтолцоог хүмүүс эрж хайсаар, олон янзын арга бодож олсны нэг нь үүнийг санаачилсан хүний нэрээр нэрлэгдсэн Торрений бүртгэл юм. Энэ бүртгэлийг анх 1858 онд Австралид ашигласан бөгөөд одоо дэлхийн олон улс орон энэ бүртгэлийг болон үүнд үндэслэн боловсронгуй болгосон бсад бүртгэлийг хэрэглэж байгаа. Манайд ч нэгэн адил. Энэ бүртгэлийн гол үзэл санаа нь нэгэнт бүртгэсэн бол уг бүртгэл үнэн зөв байх бөгөөд бүртгэгч болон бүртгэлийн байгууллагын буруутай үйл ажиллагаанаас учирсан хохирлыг төр хариуцах явдал байдаг. Ийнхүү бүртгэл бий болсноор бизнесийн харилцаанд шинээр оролцогчид тухайн өмчтэй холбоотой асуудлыг тодруулах, судлах шаардлагагүйгээр гагцхүү бүртгэлд үндэслэн гэрээ, хэлуэл байгуулах боломжтой болсон. Энэ нь эдийн засгийн бодит өсөлтөд шууд нөлөө үзүүлээд зогсохгүй талуудын хооронд маргаан гарсан тохиолдолд түүнийг шийдвэрлэхэд шаардагдах зардлыг ч гэсэн бууруулж өгсөн байдаг. Бас компанийн бүртгэлийн асуудал байна. Хэдийгээр хоршиж бизнес хийх явдал аль эртний Ромын үеэс эхтэй ч яг албан ёсоор журамлаад хуульчилсан анхны тохиолдол нь 1844 онд Англид бүртгэгдсэн байдаг юм билээ. Ингэж компани гэдэг шинэ зүйлийг бодож олсноор хүмүүс өөрийн хариуцлагыг компанид оруулсан хөрөнгөөрөө хязгаарлах, хувьцааны ногдол ашгаа хүртэх зэрэг олон давуу талтай болсон. Цаашилбал, эдийн засгийн харилцаанд оролцох өөр боловсронгуй арга хэлбэрийг нээснээр худалдаа, арилжаа, цэцэглэн хөгжсөн байна. Харин энэ давуу тал, эрхээ эдлэхийн тулд бас л бүртгүүлсэн байх шаардлага тавигддаг. 3. Таны хувьд 2010 оныг Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарласны ач холбогдлыг хэрхэн харж байгаа вэ? Бид Үндсэн хуулиндаа Монгол Улс нь дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийн түгээмэл хандлага, өөрийн орны өвөрмөц онцлогт нийцүүлсэн олон хэвшил бүхий эдийн засагтай байна гэж тунхагласан. 1990-ээд оноос хойш ганц нэг төрийн өмчит компанийг эс тооцвол манай улсын эдийн засгийг хувийн хэвшил авч явж байна. Цаашид ч авч явах нь гарцаагүй. Бизнес эрхлэгчид өөрийн олсон орлогоос татвар төлж байна. Үүүнээс илүүтэйгээр ажлын байруудыг шинээр бий болгож байна. Гадаадаас шилдэг менежмент ажлын арга барил, технологийг оруулж ирж нутагшуулж байна. Гэвч эд бол олон саад бэрхшээлийг даван, унаж, тусан өөрсдийн бор зүрхээрээ зүтгэж байгаа хүмүүс. Иймээс төрийн зүгээс бизнес эрхлэгчдэд онцгой анхаарал хандуулах шаардлагатай. Хэдэн жилийн өмнө татварын шинэтгэл хийж татварын хувь хэмжээг нэлээд бууруулсан. Тэгвэл энэ удаад бизнес эрхлэхэд нь саад тотгор болж байгаа хүндрэл бэрхшээлийг нь арилгая, бизнесээ эхлэх, түүнийгээ өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд нь төрийн зүгээс дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх гэж байна гэж ойлгож байгаа. Энэ ч утгаараа Монгол Улсын Засгийн газраас 2010 оныг Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил болгон зарласан нь Монгол Улс дан ганц хэлбэрийн төдийгүй агуулгын хувьд дэлхийн эдийн засгийн түгээмэл хандлагад нийцсэн олон хэвшил бүхий эдийн засагтай болсноо баталгаажуулахад томоохон түлхэц болохуйц арга хэмжээ болох болов уу