Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ тэргүүтэй төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд багтсан Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга Б.Баасандорж 2019 оны 09 дүгээр сарын 25-наас 30-ны өдрүүдэд Бүгд Найрамдах Эстони Улсын Таллин хотод албан томилолтоор ажиллаж байна.
Харилцаа холбооны технологийн дэвшлийг ашиглах замаар төрийн бодлого боловсруулахад иргэдийн оролцоог хэрхэн нэмэгдүүлэх, төрийн байгууллагын үйл ажиллагаа, үйлчилгээ, мэдээ, мэдээллийн орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран иргэдэд ил тод, нээлттэй, хүртээмжтэй, түргэн шуурхай хүргэж, түүнд суурилсан цахим засгийн үйлчилгээг хөгжүүлэхэд энэхүү албан томилолтын зорилго оршиж байгаа юм.
Төлөөлөгчид албан айлчалынхаа хүрээнд Бүгд Найрамдах Эстони Улсын парламентын гишүүд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Цахим засаглалын академи, Бүртгэл, мэдээллийн төв болон Цахим-Эстони мэдээллийн төвийн удирдлагуудтай уулзаж, үйл ажиллагаатай нь танилцсан юм. Мөн тус улсын ГХЯ-ны цахим харилцааны асуудал хариуцсан тусгай үүрэг гүйцэтгэгч Элчин сайд Тонис Нирктэй уулзаж, Монгол Улсын Засгийн газраас баримталж буй холбогдох хөтөлбөр, баримт бичгүүдэд цахим засгийг хөгжүүлэх, төрөөс иргэдэд үзүүлж байгаа үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэх бодлого, зорилт зэрэг нэлээдгүй олон арга хэмжээнүүд төлөвлөгдсөн талаар санал солилцсон юм.
Цахим засаглал ба "Дижитал Эстони 2020" хөтөлбөр
Эстони Улсын төр засгаас "Дижитал Эстони 2020" хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлснээр цахим үйлчилгээг зөвхөн дотооддоо бус ойрын ирээдүйд Нордикийн Дижитал Дэд Бүтцийн Хүрээлэн байгуулахаар ажиллаж байгаа юм байна. Мөн “Data Embassy” буюу “Нэгдсэн Дата” концепцийг нэвтрүүлснээр бусад орнуудын төрийн дата сервер дэх бүхий л мэдээлэл, өгөгдлийн хуулбарыг нэг баазад хадгалах боломж нээгдэнэ. Энэ нь байгалийн давашгүй хүчин зүйлс болон гадны халдлагаас хамгаалагдах давуу талтай. Түүнчлэн дэлхийн мэдээллийн төвийн тархи буюу Think Тank-ийг Эстони Улсад байгуулахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд 2020 он гэхэд тус салбарт ажиллагсдын тоог хоёр дахин нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна.
Цахим татвар буюу e-Tax үйлчилгээ
2000 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн Эстонийн цахим шийдлүүдийн нэг болох цахим татварын мэдүүлэг нь бизнес эрхлэгчдэд нэн таатай үйлчилгээ болсон. Энэ нь байгууллагын хүнд суртлыг хамгийн доод түвшинд хүргэж, аж ахуйн нэгж байгууллага нь татварын мэдүүлгээ бөглөхөд ердөө 3-5 минут зарцуулдаг. Иймд жил бүр нийт татвар төлөгчдийн 95 хувь нь цахимаар мэдүүлдэг аж.
X-Road
2001 оноос X-Road буюу дата сервер хооронд мэдээлэл, өгөгдөл солилцох гүүр бий болгосон. Ингэснээр төр, хувийн хэвшил хооронд аюулгүй, түргэн шуурхай дата мэдээлэл солилцох болсноор мэдээллийн технологийн шинэ дэвшил болсон. Цаашид улс хооронд дата сервер солилцож, нэгдсэн дата төв байгуулахаар ажиллаж байгаа юм байна.
Digital ID буюу Иргэний үнэмлэхний гурван хувилбар
1.Иргэний үнэмлэх
Эстони Улсын нийт 1,3 сая хүн амын 99 хувь нь чиптэй иргэний үнэмлэх буюу цахим иргэний үнэмлэхтэй. Энэхүү үнэмлэхээрээ утас, цахилгаан, интернет банк, төрийн гээд бүхий л цахим үйлчилгээг авах боломжтой. Эдгээр үйлчилгээг авахад өөрийн үнэмлэхэндээ DigiDoc программ суулгадаг байна. Үүнд интернетэд холбогдсон компьютер болон цахим үнэмлэх уншигч төхөөрөмж байхад л хангалттай. Түүнчлэн цахим үнэмлэх нь жолооны үнэмлэх, эрүүл мэндийн дэвтэр, нийгмийн даатгалын дэвтэр зэрэг олон бичиг баримтуудыг бүгдийн орлох ба дэлгүүр, номын сан, эмнэлэг, банк, кино театр зэрэг бүхий л үйлчилгээний газруудад ашиглаж болно. Мөн өөрийн цахим үнэмлэх дэх мэдээллийг е-мэйлээр дамжуулж болдог.
2.Mobile ID буюу Мобайл иргэний үнэмлэх
Цахим үнэмлэхээс гадна иргэд нь Mobile ID ашигладаг. Энэ нь гар утасны СИМ-нд суулгагдсан тоон мэдээлэл. Энэхүү тоон мэдээллээр цахим орчин дахь банк санхүүгийн төлбөр тооцоо, цахим гарын үсэг болон дэлхийн аль ч цэгээс цахим сонгуульд саналаа өгөх боломжтой юм.
3.Ухаалаг үнэмлэх буюу Smart ID
Ухаалаг үнэмлэх буюу Smart ID гэдэг нь Android болон iOS үйлдлийн аль ч ухаалаг утас, таблет зэрэг төхөөрөмжинд аппликейшн суулгаснаар цахим үнэмлэх, мобайл үнэмлэхийн үүргийг нэгэн адил гүйцэтгэнэ. Давуу тал нь гэвэл нэг болон түүнээс дээш тоног төхөөрөмжинд зэрэг ашиглаж болно. Цахим гарын үсэг зурах, цахим үйлчилгээг авахад илүү хурдан, хялбар юм.
Цахим сонгууль буюу i-Voting
2005 онд Эстони Улс нь цахимаар сонгуулиа өгсөн дэлхийн анхны орон юм. Энэ нь уламжлалт саналаа өгдөг “хар машин”-ы дэргэд төсөв хэмнэсэн маш сайн шийдэл бөгөөд системийн хувьд дээд зэргээр хамгаалагдсан, хэрэглэхэд хялбар, мөн тухайн орны иргэн нь дэлхийн аль ч цэгээс саналаа өгөх боломжийг бүрдүүлж өгснөөрөө онцлог. Цахимаар саналаа өгөхөд гурван минут зарцуулдаг ба зөвхөн иргэний үнэмлэх болон мобайл үнэмлэхээрээ саналаа өгдөг аж.
Нийгмийн аюулгүй байдлыг хэрхэн хангасан бэ?
2007 оноос нийгмийн хэв журмыг сахихад Эстони Улсад мэдээллийн технологийг түлхүү ашиглаж ирсэн. Үүнд цахим цагдаа, аврах анги болон түргэн тусламжийн үйлчилгээг түргэн шуурхай хүргэснээр сүүлийн 20 жилийн хугацаанд гэмт хэрэг, зөрчлөөс улбаатай нас баралтын тоог 50 хувь бууруулж чадсан. Тухайлбал, 5 метрийн радиустай ослын байршлын 35 хувийг алсаас тодорхойлж байна, мөн яаралтай тусламжийн дуудлагын 93 хувь нь 10 секундийн дотор төвтэй холбогдож байна. Түүнчлэн Эстонийн замын цагдаа техникийн үзлэг хийх нэрийдлээр автотээврийн хэрэгслийг зогсоох шаардлагагүй болсон.
Blockchain буюу “блоклогдсон” мэдээллийн “гинжэн” сүлжээ 2008 оноос эхтэй
Цахим засаглалтай орон болоход Эстони Улс нь кибер халдлагатай тэмцэх тэргүүн зорилтыг хэрэгжүүлээд байна. Үүнд блокчэйн технологийг Эстони Улсын Засгийн газар 2008 оноос судалж ирсэн ба 2012 оноос иргэний бүртгэл, эрүүл мэнд, шүүх, хууль, аюулгүй байдал болон арилжааны системд ашиглаж, хэрэгжүүлж эхэлсэн. Харин дараагийн төлөвлөгөө бол энэхүү технологийг иргэний хувийн эрүүл мэндийн сан, кибер аюулгүй байдал болон дээр дурдсан “Data Embassy” буюу “Нэгдсэн Дата”-д ашиглахаар ажиллаж байгаа юм байна.
Блокчэйн гэдэг нь “блоклогдсон” мэдээллийг дамжуулахад гуравдагч этгээд нэвтэрч үл чадах технологи. Өөрөөр хэлбэл “блоклогдсон” мэдээллийн “гинжэн” сүлжээ юм. Блокчэйн технологи нь дэлхийн интернетийн эрин үе дэх хамгийн дэвшилтэт технологи ба Эстончуудын боловсруулсан технологийг өнөөдөр НАТО, АНУ-ын Батлан хамгаалах яам, мөн Европын Холбооны мэдээллийн системийн кибер аюулгүй байдлыг сахихад ашиглаж байна.
Цахим эрүүл мэнд буюу e-Health
2008 оноос эхлэн эмнэлгүүд өвчтөн бүрт мэдээллийн сан үүсгэснээр өнөөдрийн байдлаар эмнэлэг болон эмч нарын 95 хувь нь цахим мэдээллийн сантай болсон. Энэхүү сан нь блокчэйн технологиор хамгаалагдсан ба өвчтөн аль ч эмнэлгийн эмчид үзүүлэхэд сүүлийн 10 жилийн өвчтний түүхийг харж болно.
Цахим оршин суугч буюу e-Residency-ийг 2014 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн
Цахим оршин суугч гэдэг нь Эстони Улсын Засгийн газраас олгох дижитал үнэмлэх юм. Энэхүү үнэмлэхийг тус улсын иргэн болон түр оршин суугч /гадаадын иргэн/-д олгосноор Эстонийн бүхий л цахим үйлчилгээнд хамрагдах эрхтэй болно. Түүнчлэн Европын Холбооны гишүүн орнуудтай бизнес түнш болоход давуу тал болно. Мөн дэлхийн аль ч өнцөгөөс бизнэсээ удирдахад дөхөмтэй аж.
Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогыг олон улсын болон бүс нутгийн хөгжлийн чиг хандлага, хөрш орнуудын хөгжлийн бодлоготой уялдуулан шинжлэх ухааны үндэслэлтэй боловсруулах, түүнийг хэрэгжүүлэх дунд хугацааны төлөвлөгөөг холбогдох хууль тогтоомжийн хүрээнд боловсруулах ажлыг удирдан зохион байгуулах үүрэг бүхий ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна. Уг төлөвлөгөөг боловсруулахад газар нутаг, хүн ам зүйн хувьд төстэй хөгжиж буй улс орны цахим засгийн туршлагыг судлах нь энэхүү айлчлал чухал ач холбогдолтой болж байна.
Төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд УИХ-ын гишүүн, Цахим бодлогын түр хорооны дарга Н.Учрал, УИХ-ын гишүүн, Цахим бодлогын түр хорооны гишүүн Ж.Энхбаяр, УИХ-ын гишүүн Я.Санжмятав, ЗХГЭГ-ын Мэдээлэл технологийн хэлтсийн дарга Ж.Тамир, ХХМТГ-ын МТБЗХ-ийн дарга Б.Билэгдэмбэрэл, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны дарга Г.Чинзориг, “Монголын цахилгаан холбоо” ХК-ийн гүйцэтгэл захирал М.Алтан-Очир, “Монгол шуудан” компанийн гүйцэтгэл захирал Б.Анхбаатар, Мэдээлэл холбооны сүлжээ компанийн захирал Ч.Золбаяр, “Юнител” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Д.Энхбат болон бусад албан хүмүүс оролцож байна хэмээн Таллин хотоос мэдээлэв.
