Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга Б.Баасандоржтой ярилцлаа.

-Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль шинэчлэгдэж, энэ сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн. Хуульд яагаад шинэчлэл хийх болсон юм бэ?
-2009 онд Улсын бүртгэлийн ерөнхий хууль анх батлагдаж иргэний, эд хөрөнгийн, хуулийн этгээдийн гэсэн гурван бүртгэлийг нэгтгэж, Улсын бүртгэлтийн ерөнхий газрыг байгуулсан. Улсын бүртгэлийн үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөж байсан дөрвөн хууль өөр өөр хугацаанд батлагдсан байдаг. Тиймээс хуулиуд хоорондын зөрчлүүд, бүртгэлийн талаарх мэдээллээр иргэн бусад этгээдийг хэрхэн яаж хангах, ямар мэдээлэл нь зуун хувь нээлттэй байх вэ, ямар мэдээлэл нь хаалттай, эсвэл хязгаартайгаар мэдээлж болох зэрэг асуудлыг нарийвчлан зохицуулж өгөөгүйгээс нэлээн асуудал үүсдэг байсан. Улсын бүртгэлийн байгууллагын үйлчилгээний чанар , хүртээмжийг сайжруулах, цахим бүртгэлийн эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох зэрэг шаардлагын үүднээс дөрвөн хуулийг шинэчлэх болсон.

-Бүртгэлийн байгууллагын үйлчилгээ иргэдтэй салшгүй холбоотой. Тиймээс төрийн үйлчилгээний голлох суурь гэж ойлгох нь зөв үү?
-Тийм. Улсын бүртгэлийн байгууллага бол төрийн үйлчилгээний байгууллага. Иргэн төрснөөсөө эхлээд нас эцэслэх хүртлээ бүртгэлийн бүхий л төрлийн үйлчилгээг иргэний үүрэг, нийгмийн хэрэгцээ шаардлагынхаа хүрээнд өдөр тутам зайлшгүй авч байдаг. Бүртгэлийн байгууллага 81 төрлийн бүртгэлийн үйл ажиллагаа явуулж, 48 төрлийн лавлагаа мэдээллээр иргэдийг ханган ажилладаг. Төрийн үйлчилгээний 70 хувь нь эдгээр бүртгэлийн мэдээлэл дээр үндэслэж иргэдэд үйлчилдэг. Жишээлбэл, бид жилдээ 1.2 сая лавлагааг цаасаар, гадаад паспортыг л гэхэд 350 мянга орчим иргэнд олгож ажиллаж байна. Шинэ хуульд бүртгэлийг суурь бүртгэл буюу улсын бүртгэл, мөн төрөлжсөн бүртгэл гэж хоёр ангилж, улсын бүртгэлийн нэгдсэн тогтолцоог иргэний улсын бүртгэл, хуулийн этгээдийн улсын бүртгэл, эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлээс бүрдэхээр хуульчилж өгсөн. Суурь гурван бүртгэлээс б у с а д н ь т ө р ө л ж с ө н д хамаарна. Улсын бүртгэлийн үйл ажиллагааны зарчим нь төрөлжсөн бүртгэлийн үйл ажиллагаанд адил үйлчлэхээр зохицуулж өгсөн байгаа. Ингэснээр улсын бүртгэл үнэн зөв, нэгдмэл, бодитой байх нөхцөл бүрдэнэ гэж үзсэн. Гол ач холбогдол нь иргэн, хуулийн этгээдийн бүртгэлийн мэдээллийг үнэн зөв, нээлттэй, ил тод болгосноор иргэд цахим хэлбэрээр түргэн шуурхай, чирэгдэлгүйгээр мэдээлэл, лавлагаа, үйлчилгээ авах боломж бүрдэж байгаа юм. Мөн улсын төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх, залилан, бусдын эд хөрөнгийг завших зэрэг гэмт хэрэг гарах, түүнээс урьдчилан сэргийлэхэд чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байгаа.
-100 айл дээр байрладаг Улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт ачаалал их байдаг байсан. Энэ нь шинэчилсэн хуулиар зохицуулагдаж, иргэдэд учирдаг хүндрэл чирэгдэл багасна биз дээ?
-Багц хуулийн ерөнхий агуулга, хуулийг шинэчлэх шаардлага ерөөсөө л бүртгэлтэй холбоотой иргэдийн өмнө тулгардаг чирэгдэл, хүндрэлийг арилгах явдал юм. Ер нь бүртгэлийн байгууллага ерөнхий газар, зуун айлд бүх төрлийн үйлчилгээг үзүүлэх гээд иргэдэд чирэгдэл учруулж, дараалал үүсгэн бухимдуулаад байж болохгүй. Тиймээс бид эхний ээлжинд Улсын бүртгэлийн байгууллагаас үзүүлж буй үйлчилгээний нэлээд хувийг анхан шатны байгууллага, нэгж рүүгээ шилжүүллээ. Цаашид аль болох анхан шат руугаа буюу нийслэлийн есөн дүүрэг, хороо, 21 аймаг, 330 суманд бүртгэлийн үйлчилгээг түргэн шуурхай явуулахаар болсон. Иргэдийн үйлчилгээ авах олон төрлийн сонголтыг бий болгож, хүрч ажиллахыг зорьж байна. Хууль хэрэгжиж эхэлсэнтэй холбоотойгоор бид төвлөрлийг сааруулж, ачааллыг багасгах зорилгоор www.burtgel.mn гэсэн хаягтай цахим үйлчилгээний системийг ажиллуулж эхлээд байна.
-Уг цахим хаягаас иргэд одоогийн байдлаар ямар төрлийн үйлчилгээг авч болох вэ?
-Иргэд www.burtgel. mn хаягаас арван төрлийн лавлагааг авах боломжтой. Тодруулбал, иргэн төрсний, гэрлэсний, гэрлэсэн эсэх, гэрлэлт цуцлуулсныг бүртгүүлсэн тухай, оршин суугаа газрын хаягийн, цахим үнэмлэхийн, хуулийн этгээд бүртгэлтэй болон хуулийн этгээдийн дэлгэрэнгүй лавлагаа, мөн үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй эсэх, үл хөдлөх эд хөрөнгийн дэлгэрэнгүй лавлагаануудыг цахимаар авч болно гэсэн үг. Уг цахим үйлчилгээнд Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуульд заасан дөрвөн төрлийн нээлттэй мэдээллүүдийг байршуулсан байгаа. Тухайлбал, хуулийн этгээдийн мэдээлэлтэй холбоотойгоор хуулийн этгээдийн нэр хаяг, төрөл, хэлбэр, үйл ажиллагааны чиглэл, үүсгэн байгуулагчийн нэр, тэдгээрийн тоо, хувьцаа эзэмшигчийн нэр зэрэг мэдээллүүд нээлттэй болсон. Түүнчлэн нэрийн сан, хаягийн сан, эд хөрөнгийн зарим мэдээллүүд нээлттэй болсон. Burtgel.mn хаягаас өнөөдрийн байдлаар G-mobile, Skytel-н хэрэглэгчид хандалт хийж, нэг удаагийн нууц дугаар авч, дээр дурдсан лавлагаануудаас сонголтоо хийн авах бүрэн боломжтой.
-Хуулийн этгээдийн нээлттэй мэдээллүүдийн талаар тодруулахгүй юу?
-Бүртгэлийн багц хуулиар мэдээллийг нээлттэй , хаалттай, хязгаартай гэсэн гурван төрөлд хуваасан. Хууль хэрэгжиж эхэлснээр нээлттэй мэдээллийг хэвлэлийнхэн нийтэд мэдээлнэ . Хязгаартай болон хаалттай мэдээллүүдийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд олон нийтэд мэдээлэхгүй гэсэн зохицуулалтыг оруулж өгсөн.
-Хуулийн шинэ зохицуулалтаар цахимаар лавлагаа, мэдээлэл олгохоос гадна иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний хувьд ямар өөрлөлт орсон бэ?
-Нийслэлийн есөн дүүрэг, дөрвөн төв, 108 хороо, 21 аймагт иргэний улсын бүртгэлийн арван бүртгэлийг засаг захиргааны нэгжийн харьяалал харгалзахгүйгээр хийнэ. Тодруулбал, төрсний, гэрлэсний, гэрлэлт дуусгавар болсны, гэрлэлт сэргээсний, иргэний байнга оршин суугаа газрын хаягийн, эцэг, (эх) тогтоосны, нас барсны, иргэний үнэмлэхийн, биеийн давхцахгүй өгөгдөл (хурууны хээ)-ийн, үндэсний гадаад паспортын бүртгэлийг харьяалал харгалзахгүй хийнэ. Харьяалал харгалзах таван бүртгэл бий. Монгол Улсын харьяат болсон, харьяатаас гарсан, иргэний харьяаллыг сэргээн тогтоосны бүртгэл, хүйс өөрчлөгдсөний бүртгэлийг зөвхөн Улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт буюу Зуун айлын төв дээр хийнэ. Харин дүүргүүд дэх Улсын бүртгэлийн байгууллага оршин суугаа газрын харьяаллаар овог, эцэг, эхийн нэр өөрчилсний, шилжилт хөдөлгөөний, үрчилсний бүртгэлийг харьяалал харгалзаж хийх юм. Мөн шинэ хуулиар бүртгэлийн байгууллага ө ө р т б у й мэдээллийг иргэнээс шаардаж, авахгүй байхаар зохицуулагдсан. Өөрөөр хэлбэл, иргэн аль ч шатны улсын бүртгэлийн байгууллагад очсон , тухайн иргэний мэдээллийг бүртгэлийн байгууллага шаардахгүйгээр улсын бүртгэлийн үйл ажиллагааг хийнэ гэсэн үг. Ямар мэдээллийг иргэнээс шаардахгүй вэ гэхээр төрсний, гэрлэсний, гэрлэлт дуусгавар болсны, гэрлэлт сэргээсний, эцэг, эх тогтоосны, үрчилсний овог, эцэг (эх)-ийн нэр, өөрийн нэр өөрчилсний, нас барсны, иргэний үнэмлэхийн, оршин суугаа газрын хаягийн лавлагаа гэх зэрэг арав гаруй лавлагааг тодорхой төрлийн бүртгэл дээр иргэдээс шаардахгүй болсон.
-Гадаад паспортын хугацаанд өөрчлөлт орсон байсан?
-Шинэчлэн найруулсан Иргэний улсын бүртгэлийн тухай хуулиар энгийн гадаад паспортыг арван жилийн хугацаатай олгохоор болсон байгаа. Хэрэгцээ шаардлагын хувьд бид нэлээн тооцоо, судалгаа хийсэн. 2016 оныг хүртэл нэг эсвэл таван жилийн хугацаагаар олгодог, хугацаа нь дуусахад иргэд дахин 1-5 жилээр сунгалт хийлгүүлдэг байсан. Ихэнх иргэд нэг жилийн хугацаатай авдаг байсан. Тухайн үед иргэд жилийн дараа эргээд бүртгэлийн байгууллагад ханддаг, тэр хэрээрээ оочер дараалал, бухимдал үүсгэдэг. Үүнээс болж энгийн гадаад паспортын бэлдэцийн нөөц хүрэлцдэггүй. Улмаар иргэд захиалсан паспортаа хугацаандаа авч чадахгүй зэрэг асуудлууд үүсдэг байсан. Уг асуудалд Засгийн газрын зүгээс арга хэмжээ авч 2016 онд холбогдох журамд өөрчлөлт оруулан энгийн гадаад паспортыг таван жилийн хугацаагаар олгодог болсон. Ингэхдээ огт сунгалт хийхгүй байхаар зохицуулсан байдаг. Гэвч таван жил хангалттай урт хугацаа биш, иргэд гадаад улсад зорчих явдал их байгаатай холбоотойгоор паспортын хуудас дуусах асуудал гарч ирсэн. Мөн Олон Улсын Иргэний Агаарын Тээврийн Байгууллага болох ИКАО нь паспортыг арван жилийн хугацаагаар олгох, сунгадаггүй байхаар өөрийн гишүүн улсуудад зөвлөдөг. Жишээ нь, АНУ-ын виз нь арван жилийн хугацаатай байхад, манай паспорт таван жилийн хугацаатай, дахиж сунгах боломжгүй байсан. Тэгвэл шинэчлэн баталсан хууль хэрэгжсэнээр иргэд энгийн гадаад паспортыг арван жилийн хугацаатай авдаг болохоос гадна паспортын хуудасны тоог өөрөө захиалах боломж бүрдэж байгаа юм. Тодруулбал, одоо таван жилийн хугацаагаар энгийн гадаад паспорт авчихсан байгаа иргэд уг паспортын хугацаагаа дуусахаар арван жилийн хугацаатай шинэ паспорт дахин авна гэсэн үг. Хууль тогтоогчид хуулийг батлахдаа иргэдийн өмнө тулгардаг, бухимдуулдаг, дугаарлуулж зогсоодог асуудлуудыг аль болох олж харж, шийдэх зорилгоор ажилласны нэг нь гадаад паспортын хугацааг сунгасан явдал гэж ойлгож болно. Паспортын хуудас одоохондоо 32 хуудастай байна. Үнийн хувьд өөрчлөлт ороогүй. Харин шинэ чиптэй гадаад паспорттай холбоотойгоор Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон бусад холбогдох байгууллагын төлөөлөл орсон ажлын хэсэг ажиллаж байна. Ирэх оны дунд үеэс шинэ чиптэй гадаад паспортыг олгохоор зорьж байна.
-Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын бусад лавлагааг хэзээ цахим хэлбэрт оруулахаар төлөвлөж байна?
- Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар бүртгэлийн үйлчилгээ, түүнтэй холбоотой лавлагаа мэдээллийг иргэдэд өгдөг чиг үүрэгтэй. Burtgel. mn хаягаас авах арван төрлийн лавлагааг тодорхой хугацаанд үнэгүй олгохоор шийдвэрлэсэн. Нэг ёсондоо иргэдэд бүртгэлийн цахим шинэ үйлчилгээг таниулах ойлгуулах, хэрэглээнд нэвтрүүлэх үүднээс юм. Бүртгэлийн багц дөрвөн хууль батлагдахад хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль гарсан. Авах арга хэмжээний тухай тогтоол гарсан. Хууль тогтоогчид бүртгэлийн үйлчилгээг цахимжуулах асуудлыг тодорхой үе шаттайгаар арга хэмжээ авч ажиллахыг даалгасан. Тухайлбал, хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлтэй холбоотой цахимжилтын асуудлыг шийдвэрлэх, ирэх оны наймдугаар сарын 1-н гэхэд цахимжуулах үүрэг өгсөн байгаа. Тэгэхээр Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар ирэх оны наймдугаар сарын 1 гэхэд бүрэн цахимжсан байна. Нийслэлийн хэмжээнд 1 5 2 хороо байгаагаас одоогийн байдлаар 108 хороо шилэн кабелийн сүлжээнд холбогдсон байгаа. Эдгээр хороодоос иргэд улсын бүртгэлийн үйлчилгээг цахимаар шуурхай авах бүрэн боломжтой. Бид энэ оны эцсээр үлдсэн 44 хороог онлайн сүлжээнд холбочихвол 152 хороог бүрэн цахимжуулчихна гэсэн үг. Орон нутгийн 30 сум сүлжээнд холбогдсон байгаа. Цаашид бид нэмж 39 сумыг сүлжээнд холбохоор ажиллаж байна.
-Иргэдийн шилжилт хөдөлгөөнтэй холбоотой асуудал нэлээд гардаг шүү дээ. Шинэчилсэн хуулиар үүнийг хэрхэн зохицуулсан юм бол?
-Манай улсад одоогийн байдлаар ямар нэг хаяггүй 71 мянга орчим насанд хүрсэн иргэн, насанд хүрээгүй, тодорхой хаяггүй иргэн 300 гаруй мянга бий гэсэн статистик байна. Шинэ хууль хэрэгжсэнээр уг асуудал шийдвэрлэгдэнэ гэж харж байгаа. 16 нас хүртэлх хүүхдийг тухайн эцэг эхийнх нь оршин суугаа газрын хаягаар бүртгэхээр хуульчилсан. Хаягийн бүртгэлгүй иргэдэд улсын бүртгэлийн үйлчилгээ үзүүлэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, тодорхой хаяггүй байгаа насанд хүрсэн 71 мянган иргэн улсын бүртгэлийн үйлчилгээ авах боломжгүй юм. Иймээс иргэд заавал бүртгүүлэх шаардлагатай, үндсэн хаягтай болох ёстой. Үндсэндээ хаяггүй иргэд болон хаягийн давхцалын асуудал нэг мөр шийдэгдэж, цэгцэрнэ. Мөн иргэд хоорондоо эд хөрөнгөө солилцох, түүний дотор байраа зарах тохиолдол бий. Ингэхдээ байраа зарсан иргэн хаяг дээрээ байгаад байдаг. Тухайн байрыг худалдаж авсан хүний нэр дээр шилжүүлээгүй байх, эсвэл давхар бүртгэлтэй байх тохиолдол гардаг. Хуульд үүнтэй холбоотой зохицуулалт орсон. Тухайн байрыг худалдан авсан хүн манай хаяг дээр “Ийм хүний бүртгэл байна” гэсэн хүсэлтийг манайд гаргана. Ингээд хаяг давхацсан байдал илэрвэл манайхаас шалгалт хийнэ. Хяналтын улсын байцаагчийн дүгнэлт гарч, тухайн давхцаж буй иргэний хаягийг түдгэлзүүлнэ. Зөрчилтэй иргэнд мэдэгдэж, асуудлыг шийднэ. Засгийн газрын тогтоолоор Монгол Улсын нутаг дэвсэрт иргэн шилжин суурьших хөөдөлгөөнийг бүртгэх, мэдээлэх журмыг баталсан. Иргэний шилжилт хөдөлгөөнийг заавал бүртгэнэ гэсэн үг. Өмнө нь иргэн шилжин явахдаа хоёр газар очиж, бүртгэл хийлгэдэг байсан. Явж байгаа сум, хороон дээрээ очиж хасалт хийлгээд, мөн очих гэж байгаа сум, хороон дээрээ шинээр ирснээ бүртгүүлдэг. Тэгвэл шинэ хуулиар зөвхөн шилжин очиж байгаа сум, хороон дээрээ очоод нэг бүртгэл хийлгээд болохоор болсон.
-Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаар голлон ямар өөрчлөлт орсон бэ?
-Хэд хэдэн зарчмын шинжтэй томоохон өөрчлөлт орсон. Үүнд, газар эзэмших, ашиглах эрхийг эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд заавал бүртгүүлэх зохицуулалтыг хэлж болно. Гэхдээ иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага харьяа засаг захиргааны нэгж дэх газрын асуудал эрхэлсэн байгууллага , ажилтнаас газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээг авахад манай бүртгэлд аль хэдийнэ эрх нь бүртгэгдсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, төрийн байгууллагуудын ажлын уялдааг сайжруулж дундын мэдээллийн санг үүсгэн мэдээллээ харилцан солилцож, хамтарч ажиллах юм. Зөвхөн газрын асуудал дээр ч биш статистик, эрүүл мэнд гэх мэт бусад олон салбарт төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, харилцан мэдээлэл солилцох асуудал чухал байгаа. Мөн үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийг газрын эрхээс салангид байдлаар бүртгэж, газар олголтын давхардал, бүртгэлтэй холбоотой маргаан ихээр гардаг байдлыг өөрчлөх, эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн нэгдмэл байдлыг бүрдүүлэх зорилгоор үл хөдлөх эд хөрөнгө буюу барилга, байгууламжийг түүний доорх газрын нэгж талбарын дугаарт үндэслэн бүртгэх зохицуулалт шинээр орсон. Томоохон өөрчлөлт бол иргэд орон сууц бусад үл хөдлөх эд хөрөнгө худалдаж авахад тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийн гэрчилгээ хуурамч эсэх, эсвэл тухайн орон сууц барьцаанд байгаа эсэхийг мэдэхийг хүсдэг. Энэ нь заавал лавлагаа мэдээлэл авахад хүргэж бүртгэлийн байгууллагад ачаалал үүсгэн, иргэдийг бухимдуулдаг байсан. Тэгвэл шинэчлэн батлагдсан хуулийн хүрээнд хоёр иргэн орон сууц худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж байгаа тохиолдолд нотариатчид хандан тухайн орон сууцны талаарх бүх мэдээллийг түргэн шуурхай авах, ингэснээргэрээ байгуулахын өмнөх шатанд аливаа эрсэдлээс сэргийлэх боломж бүрдэж байгаа юм. - Цаашид улсын бүртгэлийн үйлчилгээг илүү хялбар, шуурхай болгох чиглэлээр ямар арга хэмжээ авах вэ? -Бүртгэлийн багц хууль хэрэгжиж эхэлснээр улсын бүртгэлийн үйлчилгээнүүдэд дижитал шилжилт үе шаттайгаар хийгдсэн. Иргэн гэрээсээ, ажлаасаа, тухайн орон зайнаас үл хамааран бүртгэлийн цахим үйлчилгээ авах нөхцөл боломжийг хөгжүүлэх тал дээр бид түлхүү анхаарч ажиллана. Улсын бүртгэлийн үйлчилгээнүүдийг бүрэн цахимжуулахын тулд мэдээллийн баазаа өргөжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Энэ хүрээнд төрийн байгууллагуудыг цахим сүлжээ, цахим кабельд холбох, цахим үйлчилгээг иргэдэд хүргэх суурь баазыг бэлтгэх зорилгоор Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн газар, Үндэсний дата төв зэрэг бүх төрийн байгууллагууд өөр өөрсдийн нөөц бололцоогоороо улсын бүртгэлийн суурь мэдээллийг авч, чиглэлийн үйл ажиллагаандаа ашиглах боломжийг бүрдүүлж байна. Уг асуудлаар УИХ-ын Цахим бодлогын түр хороонд Ж.Энхбаяр гишүүнээр ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Ажлын хэсэг төрийн үйлчилгээг цаашид цахимаар төрийн цахим ой санамжийн хадгалалт, хамгаалалт, ашиглалттай холбоотой асуудал, хүндрэл бэрхшээлүүд юу байна, асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх шаардлагатайг хэлэлцэнэ. Хуулийн шинэ онцлог зохицуулалтаар нь төрийн үйлчилгээг аль болох иргэд, анхан шатны нэгж рүү илүү ойртуулж, аль ч салбар нэгж дээр очсон иргэнд харьяалал харгалзахгүйгээр түргэн шуурхай үйлчлэх явдал юм. Иймээс цаашид burtgel.mn цахим хаягт улсын бүртгэлтэй холбоотой 40 гаруй төрлийн лавлагаа, мэдээлэл, 80 гаруй бүртгэлийн үйлчилгээг түлхүү цахим хэлбэрт шилжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

өдрийн сонин