Монгол Улсын Их хурлаас 2018 онд Улсын бүртгэлийн багц дөрвөн хуулийг шинэчлэн баталсан. Эдгээр хуулийг 2018 оны 11 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөхөөр болоод байгаа юм. Хуулийн хамгийн том давуу тал иргэдэд үзүүлэх төрийн үйлчилгээг цахим болгож хөнгөвчлөх, улмаар иргэний эдлэх эрхийг нэмэгдүүлсэн, бүх төрийн байгууллагуудад мөрдөх шинэ цахим сүлжээг нэвтрүүлснээрээ онцлог бол өмнөх хуулийн давхцал, хийдлийг бүрэн арилгасан байна. Энэ хүрээнд хийгдэж буй цахим шилжилт, шинэ үйлчилгээний талаар Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын дэд дарга Д.Дэлгэрсайхантай ярилцлаа.
Мэргэжлийн Засгийн газрын үед “Оюуны өмч, улсын бүртгэлийн ерөнхий газар” гэж хоёр агентлагийг нэгтгэж байгуулсан. У.Хүрэлсүх сайдын Засгийн газар энэ хоёр агентлагийг салгалаа. Шинээр байгуулагдсан агентлагийн хувьд эрх зүйн орчноо ч давхар сайжруулаад авлаа. Өмнөхөөсөө ажил хөнгөрч байна уу?
Манайх бол Засгийн газрын харьяа агентлаг учраас Засгийн газар ямар шийдвэр гаргана бид түүнийг дагадаг. Агентлаг нийлсэн ч , бие даасан ч бүртгэлийн үйлчилгээ яг ном горимын дагуу явдаг. Одоо ч тийм байна. Манай агентлаг Засгийн газрын үед шинээр байгуулагдлаа гээд нэг ч хүн халагдаагүй, мөн шинээр ажилд ороогүй. Үндсэн бүрэлдэхүүн, бүтцээрээ иргэдэд бүртгэлийн үйлчилгээ үзүүлж байна. Улсын бүртгэлийн Ерөнхий хууль болон түүнийг дагасан хэд хэдэн шинэ хуульд нэмэлт өөрчлөлт ороод, 11 сарын 01-нээс хүчин төгөлдөр хэрэгжиж эхэлсэн. УБЕГ-аас иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээгээ улам боловсронгуй, чанартай, хурдан, шинэлэг болгох зорилгоор ихээхэн анхаарч ажилласны нэг хэсэг хуулийн шинэчлэлт юм.
Улсын бүртгэлийн бүх үйлчилгээ цахимд шилжиж байгааг онцолж байна. Нэг дэвшил юм. Цахим сайтаас иргэд хичнээн нэр төрлийн үйлчилгээг авах боломжтой юм бэ?
-Төрийн үйлчилгээний салбарынхан цаасан хэрэглээнээс татгалзах, мэдээлэл, технологийн ололттой талыг ажил хэрэгт нэвтрүүлэх, гуравдугаарт процессоо сайжруулах гэсэн үндсэн зорилтын хүрээн энэ цахим мэдээллийг бүртгэл.мн сайтыг ажиллуулж байна. Иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээг хурдан, түргэн шуурхай, цаг хэмнэсэн, ачаалал багасгасан, иргэнээс илүү зүйл шаардахгүйгээр асуудлыг шууд нэг дор шийдэх зорилготой юм. Энэ сайт руу хандсан иргэн улсын бүртгэлийн байгууллагаас авч болох бүх үйлчилгээг хүнтэй харьцалгүйгээр, интернеттэй орчноос л бол хаанаас хаанаас ч хамаагүй шууд авах бүрэн боломжтой. Манайхаас гурван ангиллын хэрэглэгч мэдээлэл авдаг. Нэгдүгээрт иргэн, хоёрт хуулийн этгээд, гурав дахь нь төрийн байгууллага. Улсын бүртгэлийн байгууллагын бүх мэдээллийг цахим болгосноороо иргэд заавал 100 айлд байдаг байранд очиж урт дараалал үүсгэх, халж, норж, даарч зогсох шаардлагагүй болж байгаа. Энэ оргил ачааллаас бодож үзвэл маш зөв, зүйтэй шинэчлэл хийгдлээ гэж харж байгаа. Цахим сайтыг и ргэд, хуулийн этгээд ашиглахад тохиромжтой. Төрийн байгууллагуудын хувьд манайх шиг ийм цогц мэдээллийн санг бүрдүүлтлээ, манайд байгаа мэдээллийг ашиглаж иргэнд үйлчилгээ үзүүлнэ гэсэн үг.
Цахим сайт буюу цахим бүртгэл, лавлагааг иргэдэд зориулж бүтээсэн гэж байна. Иргэд энэ сайтаас хичнээн төрлийн мэдээллийг авч болох вэ. Танай салбар байгууллагуудад бүгдэд нь ийм үйлчилгээ нэвтэрсэн үү?
Манай байгууллагаас иргэдэд үзүүлдэг 30 төрлийн лавлагаа, 80 төрлийн үйлчилгээ байдаг. Иргэд цахим системээс 10 төрлийн лавлагааг үнэ төлбөргүй, цаг алдалгүй авах боломжтой. Тухайлбал, эд хөрөнгөтэй холбоотой хоёр, хуулийн этгээдтэй хоёр, үлдсэн зургаа нь тухайн иргэнтэй холбоотой. Иргэд ямар мэдээллийг түлхүү авч байна вэ гэдгийг судлаад үзэхээр дээрх 10 зонхилдог. Мэдээж дараагийн хэдийг нь ч бас цахимд шилжүүлнэ. Жишээ нь цахим үнэмлэх ний лавлагаа, оршин суугаа хаягийн лавлагаа зэргийг авна.
Тухайн иргэн интернетээр үйлчилгээ авахад танайд автоматаар танигдсан байх ёстой гэлээ. Ингэж танигдахын тулд яах ёстой вэ?
Иргэн өөрөө танигдсан тохиолдолд мэдээлэл лавлагааг авч болно гэж шинэ хуульд тусгасан. Танигдах хоёр хэлбэр байгаа. Нэг нь гар утас, нөгөөх нь тоон гарын үсэг. Бид тоон гарын үсгийн тухай олон жил ярьж байгаа. Гэвч бүрэн хэрэгжихгүй байна. Тоон гарыг үсгийг иргэд зайлшгүй ашиглах шаардлага гарч байгаа. Иргэний давхцахгүй өгөгдөл, биеийн давхцахгүй өгөгдөл гэсэн ойлголт бий. Тухайлбал хурууны хээг биеийн давхцахгүй өгөгдөл. Регистрийн дугаар биеийн давхцахгүй өгөгдөл, мөн бүртгэлийн дугаар, тоон гарын үсэг гэж орно.
Иргэдийн хувьд тоон гарын үсэг бол цоо шинэ ойлголт. Тоон гарын үсгийг хаанаас авах, яаж бүртгүүлэх гээд мэдэхгүй зүйл олон байна. Энэ талаар мэдээлэл өгөөч?
Тоон гарын үсэг гэдэг цахим шилжилтийг хэрэглэх өгөгдөхүүн буюу хэрэгцээ шаардлага нь манайд байна. Тоон гарын үсгийн тухай хууль 2012 онд батлагдсан. Үүнийг Үндэсний дата төв, харилцаа холбоо, мэдээлэл технологийн газар, гэрчилгээ олгодог хувь компаниуд байгаа. Иргэд, хуулийн этгээдүүд манай цахим сайтаас бүх мэдээллээ авчихаж байгаа нь нэг шийдэл. Бид иргэндээ ингэж хандаж байна. Тэгвэл үүний нөгөө талд ТӨР гэж том байгууллага, салбар байдаг. Тухайлбал Татвар, Нийгмийн даатгал, эмнэлэг зэрэг томоохон байгууллагуудаас үйлчилгээ авах гэхээр манайд байгаа мэдээллийг иргэдээс нэхдэг. Тийм учраас төрийн бүх байгууллагуудад манай цахим системийн дата буюу мэдээллийн цахим нөөц давхар ашиглагдана. Улсын бүртгэлийн газарт байгаа иргэдийн мэдээлэл нэгдсэн журмаар ХУР системд байрласан. Иргэд, банкнаас үйлчилгээ авахын тулд нэлээд олон хувийн мэдээлэл бүрдүүлж өгдөг. Тэгвэл Голомт банк энэ үйлчилгээг арилжааны банкуудаас хамгийн эхлээд нэвтрүүлсэн. Хур системд байгаа бүрэн мэдээллийг бүх байгууллагууд ашиглаад эхэлбэл төрийн ажил амар болно. Хурдан шуурхай болж байгаа.
Иргэд тоон гарын үсэгтэй болсноороо интернеттэй газраас хүссэн бүх мэдээллээ, харьяалал харгалзахгүйгээр авах боломжтой. Өөрөөр хэлбэл тухайн иргэн өөрийнхөө мэдээллээр интернет орчинд танигдаж байна гэсэн үг. Хууль нь 2012 онд батлагдчихсан байхад иргэд яагаад өнөөдрийг хүртэл мэдээлэлгүй, ашиглахгүй байсан юм бэ гэдэг асуулт гарч ирнэ. Шалтгаан нь ердөө л хэрэгцээ шаардлага нь үүсэхгүй байсантай холбоотой. Одоо бол иргэн бүртгэлтэй холбоотой мэдээллийг авахын тулд тоон гарын үсэг зайлшгүй хэрэгтэй болж байна. Тоон гарын үсэг бол түлхүүр. Энэ бол нууц үг, нууц код л гэсэн үг. Тухайн иргэн интернетээс өөрт хэрэгтэй, бүртгэлийн мэдээллээ авахын тулд заавал бүртгэгдсэн байх ёстой. Тэр нь энэ тоон гарын үсэг л юм. Мөн иргэд заавал тоон гарын үсэг хэрэглэхгүйгээр ухаалаг гар утасаа ашиглах бололцоотой. Гар утасны чип буюу сим картан дээр тоон гарын үсгийг ч суулгах боломж байдаг.
Монгол улсын тогтвортой хөгжлийн зорилтод төрийн байгууллагын мэдээллийг 2025 онд 50 хувь, 2035 онд 85 хувь болтол цахим хэлбэрт шилжүүлнэ гэж заасан. Мөн Засгийн газраас “Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгалыг зарласан. Энэ хүрээн бүх үйлчилгээг цахим болгоно гэчихсэн. Гэтэл одоогийн байдлаар танайхаас өөр төрийн байгууллагын мэдээлэл нэгдсэн байдлаар цахимд шилжсэнгүй. Тухайн байгууллагын цахимжилттай холбоогүйгээр.
Яг энэ асуудлыг УИХ-ын дэргэд шинээр байгуулагдсан Цахим бодлогын түр хорооны хуралдаанаар ярилцсан. Иргэдэд хамгийн чухал, нэн шаардлагатай мэдээллүүдийг манайх цахим байдлаар шийдчихлээ. Үүнийг бусад байгууллагууд хэрхэн ашиглах вэ гэдэг тухай ярилцсан. Цахим бүртгэл, мэдээллийн санг үүсгэхэд хууль эрх зүйн орчин, дэд бүтэц, мэдээллийн сан, программ хангамж, техник хангамж гэсэн таван зүйлийг нэг мөр шийдэх ёстой. Эдгээрийг шийдчихсэн учраас манайх бусдаас түрүүлээд нэвтрүүлчихсэн, үлгэрлэж, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээгээ хялбаршуулж байна. Бусад байгууллагын хувьд үүнийг нэвтрүүлэхэд тухайлбал эрх зүйн шинэ орчин, мэдээллийн сан, техник хангамж гэх зэргээр асуудал байдаг юм билээ. Зарим байгууллагууд манайх шиг болох гээд шилжилт хийж байна. Татварын ерөнхий газар болон Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрууд ийм чиглэлд явж байгаа.
Улсын бүртгэлийн салбар нэгжүүдэд ч бас ийм үйлчилгээ цахимаар хүрч байгаа гэсэн үг үү. Энэ мэдээллийг цахимаар авах боломжгүй нөхцөл үүссэн үед хэрхэх вэ?
Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын харьяа 21 аймаг, 330 сум, 9 дүүрэг, 152 хороонд ч бас ийм систем нэвтэрсэн. Жишээлбэл та Баянзүрх дүүргийн иргэн байлаа гэж бодоход дүүргийн Улсын бүртгэлийн хэлтэс, эсвэл хороондоо очиход л таны мэдээлэл цахимаар шууд гараад ирнэ. Бүх хороодод ийм жишгээр очиж байгаа. Заавал бүртгэлийн байранд очих албагүй. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газраас үйлчилгээгээ нэгжүүдэд хүргэе гэсэн бодлого барьж байгаа.
Маш олон хүний мэдээллийг нэгтгэхэд цаг хугацаа хүч, хөдөлмөр зарцуулсан. Техник, технолгийн аюулгүй байдал, баталгааны хувьд хэр найдвартай вэ?
Мэдээж аюулгүй байдал, хүчин чадал, нөөц, боломж, эрсдэл бүх зүйлийг найдвартай хангасан. Цаашдаа нэвтрүүлэх шинэлэг үйлчилгээнүүдийг цахим болгох талаас нь бодолцож байгаа.
Төрөөс иргэнд үзүүлэх үйлчилгээгээ илүү хялбар, хурдан, шуурхай болгох зорилгоор цахим хувилбарыг сонгоод байна. Энэ нь зөв. Харин иргэд маань улам л бие биенээсээ холдох, амьд харилцаа дутагдах сөрөг дагавар үүсэх юм биш биз дээ...?
Зөв. Төрийн үйлчилгээг орчин цаг, техник, технологийн хөгжилтэй хослуулаад улам боловсронгуй, хялбар болгож байна. Гэхдээ иргэнийг мартаж, орхиж болохгүй. Амьд харилцаа чухал. Бид зөвхөн цахим талаас нь л ярилцаж байна. Иргэн заавал өөрийн биеэр ирж үйлчилгээ авах ёстой хэдэн төрөл байгаа. Биеийн давхцахгүй бүртгэл гэж дээр ярьсан. Энэ нь хурууны хээг нь тусгай уншигчид суулгах үйл явц. Хурууны хээ уншсан төхөөрөмжийг ашиглан таны бүх мэдээллийг боловсруулна. Та хурууны хээгээ дарахын тулд зайлшгүй биеэрээ ирэх ёстой. Шилжилт хөдөлгөөн хийлгэхэд заавал өөрийн биеэр байх ёстой гээд бүртгэлийн үйлчилгээний онцлогоос хамаараад өөр өөр байна. Биеэр үйлчлүүлэх болон цахимаар авах гэсэн хоёр төрөл байна. Амьд харилцааг хэзээ ч орхиж болохгүй.
Улсын бүртгэлийн үйлчилгээ бол мөнхийн зүйл. Хэзээ ч устаж үгүй болохгүй. Шаардлагатай үед шинэчлэгдэж байдаг. Улсын бүртгэл гэдэг аливаа эрх үүрэг үүссэн, өөрчлөгдсөн, дуусгавар болоход хамааралтай бүртгэлийг хэлнэ гэж заасан байдаг.
www.ULSTURCH.mn
