ЭД ХӨРӨНГИЙН ЭРХИЙН УЛСЫН БҮРТГЭЛ ХӨТЛӨХ ЖУРАМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
1.1.Энэхүү журмын зорилго нь улсын бүртгэлийн хууль тогтоомжид заасан эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрх тэдгээртэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж, улсын бүртгэлийг хөтлөхтэй холбоотой харилцааг зохицуулахад оршино.
1.2.Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 11 дүгээр зүйлд заасан эрх бүхий этгээд нь эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрх, тэдгээртэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг нотлох баримтад үндэслэн хуульд заасан журмын дагуу эрхийн улсын бүртгэлд бүртгэнэ.
Хоёр. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэл хөтлөх
2.1.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийг хөтлөхдөө дараах дарааллыг баримтлана. Үүнд:
2.1.1. Хуульд заасан мэдүүлгийг нотлох баримт, үйлчилгээний болон тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримтын хамт хүлээж авах;
2.1.2. мэдүүлэг хүлээн авахдаа хүлээлгэн өгч байгаа нотлох баримт нь Эд хөрөнгө өмчлөх эрх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд заасан бүрдлийг хангасан эсэхийг шалгах;
2.1.3. хүлээн авсан мэдүүлэг, түүнд хавсаргасан нотлох баримт /цаашид “мэдүүлэг” гэх/-ыг цахим мэдээллийн санд програмын дагуу бүрэн, үнэн зөв оруулах;
2.1.4 мэдүүлэг, түүнд хавсаргасан нотлох баримт нь хуульд заасан шаардлага хангасан эсэх, агуулга болон хэлбэрийн хувьд хоорондоо зөрчилдөж, татгалзах үндэслэл байгаа эсэх тухай эрх зүйн дүгнэлт өгөх;
2.1.5. тухайн эд хөрөнгөтэй холбоотой бүртгүүлэхээр мэдүүлж буй эрхийг эрхийн улсын бүртгэлд бүртгэхээс татгалзах үндэслэл байхгүй бол бүртгэх шийдвэр гаргах, эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэл хөтлөж, баталгаажуулах;
2.1.6.эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн мэдүүлэг, нотлох баримтыг архивт хүлээлгэн өгөх.
2.2.Улсын бүртгэгч нь холбогдох хууль болон энэ журамд тусгайлан заасан эсвэл бие даан шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй, маргаантай, нарийн төвөгтэй асуудлыг холбогдох тасаг, хэлтэс, газрын даргад дүгнэлтийн хуудсаар танилцуулах, шаардлагатай бол хэлтэс, газрын дарга нь Улсын ерөнхий бүртгэгчид танилцуулж, шийдвэрлүүлнэ.
2.3.Улсын бүртгэгч нь мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзаж буцаахдаа дараах зүйлийг баримтлана. Үүнд:
2.3.1.иргэн, хуулийн этгээдийн хүлээлгэн өгөх гэж байгаа мэдүүлэг нь хуулийн шаардлага хангаагүй талаар мэдүүлэг гаргагчид тайлбарлаж, мэдүүлгийг хүлээн авахаас татгалзан буцааж болно. Энэ тохиолдолд ямар нэгэн бичилт тэмдэглэгээ хийхгүй;
2.3.2.хүлээж авсан мэдүүлгийг буцаахдаа мэдүүлэгт Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлд заасан үндэслэл, тайлбарыг бүрэн гүйцэд тодорхой бичиж, мэдүүлгийг чагтлан, гарын үсгээ зурж, хувийн дугаар бүхий тэмдгээ дарж, огноо тавина.
2.4.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн дугаар, код олгохдоо Улсын ерөнхий бүртгэгчийн тушаалаар батлагдсан улсын нэгдсэн ангилал, кодыг баримтална.
2.5.Улсын бүртгэгч эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэргийг Улсын ерөнхий бүртгэгчийн тушаалаар батлагдсан хувийн хэрэг хөтлөх зааврыг баримтлан нотлох баримт, мэдүүлгийг үндэслэн бүрэн гүйцэд хөтөлнө. Цахим бүртгэлийн системд боловсруулсан бүртгэлийн үр дүнг хэвлэж гарын үсэг тэмдэгээр баталгаажуулсан маягтыг хувийн хэрэгт хавсаргасныг эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэрэг хөтөлсөн гэж үзнэ.
2.6. Үл хөдлөх эд хөрөнгийг тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгө оршин байгаа нутаг дэвсгэрийн харьяаллаар бүртгэнэ.
2.7. Иргэний хуулийн 182 дугаар зүйлийн 182.2, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.7-д заасны дагуу хөдлөх эд хөрөнгийг бүртгэхдээ өмчлөгчийн байнга оршин суудаг нутаг дэвсгэрийн харьяаллаар бүртгэнэ.
Гурав. Мэдүүлэг хүлээн авах
3.1.Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн дагуу иргэн, хуулийн этгээдийн гаргасан мэдүүлгийг өмчлөгч, эсхүл түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөс улсын бүртгэгч хүлээн авч, нотлох баримтын бүрдүүлбэрийг хянаж мэдүүлэгт хүлээн авах тэмдэг дарж, хуудсыг дугаарлан, огноо, цаг, минутыг бичиж, мэдүүлэг, нотлох баримтыг улсын бүртгэлийн цахим мэдээллийн сангийн мэдүүлэг хүлээн авах бүртгэлд бүртгэнэ.
3.2.Мэдүүлэг хүлээн авахдаа мэдүүлгийг үзүүлэлт бүрээр бүрэн гүйцэт бөглөсөн эсэх, түүнд хавсаргасан нотлох баримтууд зөрүүтэй эсэхийг шалгана. Нотлох баримтын хуулбарыг шаардлагатай тохиолдолд эх хувьтай нь тулгаж авна. Энэ тохиолдолд “эх хувьтай тулгав” гэж тухайн баримтын баруун дээд буланд тэмдэглэн, гарын үсэг зуран огноог бичиж, хувийн тэмдэгээр баталгаажуулна.
3.3.Мэдүүлэг хүлээн авахдаа эд хөрөнгийн 4 талаас нь харуулсан гэрэл зураг дээр объектын аль тал нь болохыг өмчлөгчөөр бичүүлж авах ба 4 талаас нь зураг авах боломжгүй тохиолдолд орчны байдлыг оролцуулан алсаас бүтэн харуулсан гэрэл зургийг авч зурган дээр тодотгон тэмдэглүүлж авна.
3.4. Нотлох баримтад эд хөрөнгийн план зургийг хавсаргах бөгөөд план зурагт эд хөрөнгийн талбай, хэмжээ, өрөөний тоог өмчлөгчөөр тодорхойлуулна.
3.5.Бусдын өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхтэй газар түүний дээр байрлах үл хөдлөх эд хөрөнгийг өөр этгээд эзэмшдэг бол газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчийн зөвшөөрөл болон гэр бүлийн гишүүдийн дундын өмчлөлийн газар дээр барьсан барилгаа аль нэг гэр бүлийн гишүүний өмчлөлд бүртгүүлэх бол бусад өмчлөгчид зөвшөөрсөн тухай тодорхойлолтыг нотариатаар гэрчлүүлж авна.
3.6.Улсын бүртгэгч нь мэдүүлэг, нотлох баримтыг хүлээн авч, нийт хэдэн хуудас /мэдүүлгийн хуудсыг оролцуулан/ баримт бичиг хүлээн авсныг мэдүүлгийн маягтын дагуу бичиж, гарын үсгээ зуран, хүлээн авсан тэмдэг дарна.
3.7.Мэдүүлэг хүлээн авч буй улсын бүртгэгч нь дэвтэр /Маягт Б1/-ийг бүрэн тод гаргацтай хөтлөх ба энэхүү бичилт тэмдэглэгээнүүдийг тод, гаргацтай бичнэ. Өмчлөгчөөс мэдүүлэг хүлээн авсаныг цахим мэдээллийн санд өмчлөгчийн биеийн давхацахгүй өгөгдөлөөр баталгаажуулж болно.
3.8.Нотлох баримт нь албан бичиг болон шуудангаар ирсэн бол хүлээн авсан огноо, цагийг бичиж, гарын үсэг зурж хүлээн авах тэмдэг дарна. Улсын бүртгэгч нотлох баримтын бүрдэл дутуу тохиолдолд шаардлагатай нотлох баримтыг нэмж авч болно.
3.9. Мэдүүлэг хүлээн авсан бүртгэлийн ажилтан цахим санд оруулсан мэдүүлгийг хариуцсан улсын бүртгэгчид тухайн ажлын өдөрт нь багтаан хүлээлгэн өгнө. Яаралтай үйлчилгээний хураамж төлсөн бол мэдүүлгийг хүлээн авч, холбогдох мэдээллийг цахим санд оруулж, хариуцсан улсын бүртгэгчид хүлээлгэн өгнө.
3.11. Мэдүүлэг гаргагч нь хуульд заасан эрхийг бүртгүүлэхээр цахим хэлбэрээр мэдүүлэг гаргаж болох бөгөөд гарын үсгээ Цахим гарын үсгийн тухай хуульд заасны дагуу баталгаажуулсан байна.
3.12. Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэл хөтлөх нэгж бүр цахим хэлбэрээр гаргасан мэдүүлэг хүлээн авах албан ёсны имэйл хаягтай байх бөгөөд уг хаягаар ирүүлсэн мэдүүлэг, баримт бичгийг хүлээн авах эсхүл татгалзах тухай мэдүүлэг гаргагчид хуульд заасан хугацаанд хариу имэйл илгээж мэдэгдэнэ.
3.13. Цахим хэлбэрээр мэдүүлэг гаргагч нь бүртгэх тухай мэдэгдэл хүлээн авсан өдрөөс хойш ажлын 5 өдрийн дотор холбогдох баримт бичгийг улсын бүртгэлийн байгууллагад цаасан хэлбэрээр ирүүлнэ. Эх хувиар ирүүлсэн баримт бичгийг цахим хэлбэрээр ирүүлсэн баримттай тулган нягталж, хуульд заасан бүртгэхээс татгалзах үндэслэл байхгүй бол цахим мэдээллийн санд ажлын 8 цагийн дотор бүртгэж, баталгаажуулна. Мэдүүлэг хүлээн авахаас татгалзсан тохиолдолд энэ тухай цахим хэлбэрээр хариу мэдэгдэж, цаасан баримтыг буцаасан мэдүүлэг буцаан олгох журмын дагуу олгоно.
3.14.Улсын бүртгэгч энэхүү журам болон хууль тогтоомжид зааснаас өөр хэлбэрээр мэдүүлэг хүлээн авч эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэл хөтлөхийг хориглоно.
Дөрөв. Эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийг анх удаа улсын бүртгэлд бүртгэх
4.1.Төрөөс өмчлүүлсэн газрын өмчлөх эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах зүйлийг баримтлана. Үүнд:
4.1.1. Хуульд заасан нотлох баримт бүрдсэн байх;
4.1.2. Тухайн газрын нэгж талбарын дугаарт үндэслэн бүртгэх бөгөөд нэг нэгж талбарт нэг хувийн хэрэг нээнэ. Газрыг өмчлүүлсэн тухай шийдвэр, газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааны дүгнэлт, газрын байршлын кадастрын зурагт тухайн газрын хэмжээ, нэгж талбарын дугаар, хаяг нь ямар нэгэн зөрүүгүй, засваргүй, бүрэн тусгагдсан байх, шаардлагатай тохиолдолд хил залгаа орших газрын эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэргийг үзэж нягтална.
4.2. Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.5.2, 5.5.3-т заасны дагуу газар эзэмших, ашиглах эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэж баталгаажуулахад дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:
4.2.1. Газар эзэмших, ашиглах эрх олгосон гэрээ, гэрчилгээ эх хувь;
4.2.2. Эзэмшиж, ашиглаж байгаа газрын байршлын кадастрын зурагт тухайн газрын хэмжээ, нэгж талбарын дугаар, хаяг нь үнэн зөв, бүрэн тусгагдсан байх;
4.2.3. Газар эзэмших, ашиглах эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэхдээ гэрчилгээний ар хэсэгт улсын бүртгэгч “хувийн тэмдэг” болон “бүртгэв” тэмдэгийг дарж, улсын бүртгэлийн дугаарыг тод гаргацтай бичиж, хуулбарыг хувийн хэрэгт авна.
4.2.4. Улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн газар эзэмших, ашиглах эрхээ өөр этгээдэд шилжүүлсэн тохиолдолд шилжүүлсэн гэрээ хэлцлийг улсын бүртгэлд бүртгүүлж шинээр эзэмших, ашиглах эрх үүссэн этгээдийн гэрчилгээнд өмнөх улсын бүртгэлийн дугаарыг бичиж тэмдэглэн улсын бүртгэгч хувийн тэмдэг болон бүртгэв тэмдэгээр баталгаажуулж хуулбарыг нотлох баримтын хамт хувийн хэрэгт авна.
4.2.5. Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн эзэмших, ашиглах эрхтэй газрыг өмчлүүлсэн тохиолдолд энэ тухай шийдвэр нотлох баримтыг үндэслэн тухайн улсын бүртгэлийн дугаарт өмчлүүлсэн тухай өөрчлөлтийг бүртгэж, өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ олгоно.
4.3.Төрөөс хувьчилсан орон сууцны өмчлөх эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах зүйлийг баримтлана. Үүнд:
4.3.1.Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.5.1, 13.5.6, 13.5.7, 13.5.8-д заасан нотлох баримтууд бүрдсэн байх;
4.3.2.орон сууц өмчлөх эрхийн гэрчилгээнд бичигдсэн өмчлөгчдийн нэр, регистрийн дугаар, орон сууцны хаяг нь орон сууц хувьчилсан эрх бүхий байгууллагаас ирүүлсэн бичиг баримтаас зөрүүгүй байх;
4.3.3.тухайн орон сууц нь үнэ төлбөртэй хувьчлагдсан бол энэ тухай тэмдэглэгээг зохих журмын дагуу хийсэн байх.
4.4. орон сууц хувьчлах эрх бүхий байгууллагаас урьдчилан ирүүлсэн орон сууц хувьчилах тухай тогтоол болон жагсаалт бусад нотлох баримтыг мэдүүлэг түүнд хавсаргасан нотлох баримтын хамт цахим мэдээллийн санд оруулна.
4.5.Энэхүү журмын 4.1, 4.2, 4.3-т зааснаас бусад эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг анхны удаа улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах зүйлийг баримтлана. Үүнд:
4.5.1. Хуульд заасан нотлох баримт бүрдсэн байх;
4.5.2.тухайн эд хөрөнгийн оршин байгаа хаяг, барилгын хийц, цахилгаан, дулаан, усан хангамжийн эх үүсвэр, зориулалт, талбайн хэмжээ, үнэ, чанар байдал, ашиглалтанд орсон хугацаа, хамтран өмчлөгчдийн нэр, регистрийн дугаар, уг эд хөрөнгийн өмчлөх эрхтэй холбоотой ямар нэгэн гэрээ хэлцэл хийгдсэн эсэх, мэдүүлэгт иргэн гарын үсэг зурсан байх, хуулийн этгээдийн хувьд албан хүсэлт нь тухайн хуулийн этгээдийн албан ёсны хэвлэмэл хуудас, тамга, тэмдэг, эрх бүхий этгээдийн гарын үсгээр баталгаажсан байна;
4.5.3.мэдүүлэг гаргагч нь мэдүүлэгт өмчлөгчдийн тоо, хэн хэдэн хувь өмчлөх талаар тодорхойлон бичсэн байна;
4.5.4. Өмчлөгч, эзэмшигч ашиглагч нь иргэн бол иргэний бүртгэлийн мэдээллийн сан, хуулийн этгээд бол үүсгэн байгуулсан баримт бичиг, дүрмийг хуулийн этгээдийн бүргтгэлийн мэдээллийн санд нэвтэрч шалгах бөгөөд хэрэв боломжгүй бол мэдүүлэг гаргагчаас хуулбарыг авч хавсаргана.
4.6. Тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийн хувьд тодорхой болзол хангаснаар ирээдүйд өмчлөх эрх үүсэн гэрээ хэлцэл хийгдсэн эсэх, хийгдсэн бол гэрээний хуулбар, захилагчийн нэрс, тэдгээрийн оруулсан хөрөнгийн хэмжээг тусгасан жагсаалтыг авч улсын бүртгэлд бүртгэнэ.
4.7.Иргэн хуулийн этгээд нь өөрийн хөрөнгөөр захиалан бариулсан үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөх эрхээ бүртгүүлэхдээ хуульд заасны дагуу мэдүүлэг гаргаж, нотлох баримтыг хавсарган бүртгүүлнэ.
4.8.Төрөөс өмчлүүлсэн газар, орон сууц болон бусад эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийн шийдвэр, нотлох баримтад бичигдсэн иргэн нас барсан тохиолдолд өв залгамжлах эрхийн гэрчилгээ, гэрээслэл зэрэг нотлох баримтыг үндэслэж өв залгамжлагчийн өмчлөлд анхны бүртгэл хийнэ.
4.9. Хэд хэдэн этгээдэд дамжин шилжсэн эд хөрөнгийг анх удаа улсын бүртгэлд бүртгүүлэхээр мэдүүлэг гаргасан тохиолдолд анхны болон дараагийн өмчлөх эрхтэй холбогдох гэрээ, хэлцэл, нотлох баримтыг хавсаргана.
4.10. Тухайн эд хөрөнгийг хэрхэн олж авсан тухай нотлох баримт байхгүй бол Иргэний хуулийн 104, 105, 115 дугаар зүйлд зааснаар, эсхүл шүүхэд хандаж шийдвэрлүүлэх ба өмчлөгчөөр тогтоосон тухай шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн улсын бүртгэлд бүртгэнэ.
4.11. Эзэнгүй үл хөдлөх эд хөрөнгийг олж авсан өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч бус этгээд Иргэний хуулийн 104.2-т заасны дагуу уг үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчаар бүртгүүлэхээр мэдүүлэг гаргаж болно. Энэ журмын 4.5-д заасан нотлох баримтыг бүрдүүлнэ.
4.12.Эзэнгүй үл хөдлөх эд хөрөнгийг олж авсан өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч бус этгээд энэ журмын 4.11-т заасны дагуу мэдүүлэг гаргасан тохиолдолд эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэрэг нээж, урьдчилсан тэмдэглэл хийх бөгөөд улсын бүртгэлийн дугаар олгох ба гэрчилгээ олгохгүй.
4.13.Эзэнгүй үл хөдлөх эд хөрөнгийг олж авсан өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч бус этгээд энэ журмын 4.12-д заасны дагуу бүртгүүлсэн тохиолдолд Иргэний хуулийн 104.2-т заасан хугацааны дотор уг эд хөрөнгийг аливаа хэлбэрээр захиран зарцуулахгүй бөгөөд энэ тухай мэдүүлэг хүлээн авахгүй.
4.14.Эзэнгүй үл хөдлөх эд хөрөнгийг олж авсан өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч бус этгээд түүнийг шударга бусаар олж авсан, эсхүл Иргэний хуулийн 104.2-т заасан хугацааны дотор уг үл хөдлөх эд хөрөнгийн хууль ёсны өмчлөгч нь тодорхой болсон бол тухайн бүртгэлд өөрчлөлт оруулж, хууль ёсны өмчлөгчийн өмчлөх эрхийг баталгаажуулна.
Тав. Баригдаж дуусаагүй үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийн бүртгэл
5.1. Баригдаж дуусаагүй үл хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөх эрхийг анх удаа бүртгэж баталгаажуулахад барилгын үнэ, албан ёсны хаяг, нийт хэдэн м.кв талбайтай барилгын хэдэн хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа болохыг өмчлөгчөөр тодорхойлуулж, бүртгүүлэх үеийн бодит гүйцэтгэлийг улсын бүртгэлд тусгана.
5.2. Баригдаж дуусаагүй үл хөдлөх эд хөрөнгийг тухайн үеийн гүйцэтгэлийн төсвийг нийт төсөвт өртөгт харьцуулж гүйцэтгэлийн хувийг тодорхойлох бөгөөд барилгын батлагдсан төсөв, тухайн үеийн төсвийн гүйцэтгэлийг өмчлөгч мэдүүлнэ.
5.3. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд дуусаагүй барилгаар бүртгэлтэй үл хөдлөх эд хөрөнгийг 2 ба түүнээс дээш этгээд хөрөнгө оруулан барьж дуусган ашиглалтад оруулсан бол хөрөнгө оруулагч, захиалагч нарын хүсэлтээр уг үл хөдлөх эд хөрөнгийг дундаа хамтран өмчлөх эрхтэй өмчлөгчдийн хамтын өмчлөлд, эсвэл хэсгээр өмчлөгч нарын тус тусын өмчлөлд бүртгэнэ. Ийнхүү салгаж бүртгэхдээ хөрөнгө оруулагч, захиалагчдын талаар 4.6-д заасан урьдчилан ирүүлсэн жагсаалтын дагуу тулган хянах бөгөөд анхны өмчлөгчийн хувийн хэрэгт нэмэлт, өөрчлөлт оруулна.
5.4. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд баригдаж дуусаагүй барилгаар бүртгэлтэй байгаа үл хөдлөх эд хөрөнгөд хөрөнгө оруулсан захиалагч иргэдийн оруулсан хөрөнгийн хэмжээ, ногдох хэсэг/талбай/-ийн тухай мэдээллийг энэ журмын 5.3-т заасан нэмэлт өөрчлөлт оруулах бүрт улсын бүртгэлд шинэчлэн бүртгүүлнэ. Хөрөнгө оруулагч захиалагч иргэдийн талаар худал эсхүл дутуу мэдүүлсэн тухай иргэний гомдлыг Зөрчлийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.3-т заасны дагуу улсын бүртгэгч нь бүртгэлийн журам зөрчигчид хариуцлага хүлээлгэх саналаа холбогдох этгээдэд гаргаж шийдвэрлүүлнэ.
5.5. Баригдаж дуусаагүй үл хөдлөх эд хөрөнгөд үүрэг ногдуулсан тухай бүртгэл хийхийн өмнө энэ журмын 5.3-д заасан улсын бүртгэлд мэдээлэл нь бүртгэгдсэн хөрөнгө оруулагч, захиалагч, хууль ёсны эрх ашиг нь шууд хөндөгдөж болох иргэн, хуулийн этгээдээс зөвшөөрөл авах бөгөөд нотариатаар гэрчлүүлсэн байна.
5.6. Үүрэг ногдуулсан хэлцэл бүртгэлтэй дуусаагүй барилгын бүртгэлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, эсвэл тухайн барилгын зарим хэсгийг бусдад шилжүүлэх гэрээ хэлцэл бүртгүүлэхээр мэдүүлсэн бол үүрэг гүйцэтгүүлэгч болон эрх ашиг нь хөндөгдөж болох бусад этгээдийн зөвшөөрлийг хууль, журмын дагуу авсны дараа бүртгэнэ.
5.7.Шинээр баригдсан болон дуусаагүй орон сууц барилга байшин гэх мэт газраас бусад үл хөдлөх эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг анхны удаа бүртгэж баталгаажуулахад тухайн барилгад эрх бүхий этгээдээс олгосон албан ёсны хаяг, дугаар авсан байхыг шаардах бөгөөд түүнийг улсын бүртгэлд тусгана.
Зургаа. Төрийн өмчийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэл
6.1. Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.5, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.4, Төрийн өмчийн хорооны 2011 оны 52 дугаар тогтоолын дагуу Төрийн болон орон нутгийн өмчит болон төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн газраас бусад үл хөдлөх хөрөнгө болон газар эзэмших, ашиглах эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэнэ.
6.2. Төрийн өмчийн үл хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн анхны бүртгэл хийлгэх мэдүүлэгт Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 13 дугаар зүйл, энэ журамд заасан нотлох баримтаас гадна төрийн болон орон нутгийн өмчийн асуудал эрхэлсэн эрх бүхий этгээдийн зөвшөөрлийг хавсаргана.
6.3. Газар эзэмших ашиглах эрхээ бүртгүүлэхээр мэдүүлэг гаргагч байгууллагад төрийн байгууллага, албан газар, төсөвт байгууллага, төрийн болон орон нутгийн өмчит, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд хамаарна. /ТӨХ-ны 2011 оны 06 сарын 21-ний өдрийн 3/1231 тоот тайлбар/
6.4. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн өмчлөх эрхийг бүртгүүлэх мэдүүлэг, хүсэлтэд төрийн өмчийн оролцооны хувийг тодорхой бичсэн байна.
6.5. Төрийн болон орон нутгийн өмчит болон өмчийн оролцоотой хуулийн этгээд нь эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхээ барьцаалах, түрээслэх зэрэг бусад эрхийг бүртгүүлэхдээ Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.4-д заасны дагуу төрийн болон орон нутгийн өмчийн асуудал эрхэлсэн эрх бүхий этгээдийн зөвшөөрлийг хавсаргана.
Долоо. Хөдлөх эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэл
7.1. Иргэний хуулийн 182 дугаар зүйлийн 182.2, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.7-д заасны дагуу хөдлөх эд хөрөнгө өмчлөх эрхийг анх удаа улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах нотлох баримтыг мэдүүлэгт хавсарган авна. Үүнд:
7.1.1.өмчлөгчийн иргэний үнэмлэхний хуулбар, өмчлөгч нь хуулийн этгээд бол аж ахуйн нэгжийн гэрчилгээ, дүрмийн хуулбар;
7.1.2.тухайн хөдлөх эд хөрөнгийн нэг бүрийн шинжээр ялгагдах онцлогийг тодорхойлсон баримт бичиг /техникийн баримт бичиг, гаалийн мэдүүлэг, гэрээ хэлцэл, тусгай зөвшөөрөлтэй ашиглагддаг хөдлөх эд хөрөнгөд түүний зөвшөөрөл, бүртгэлийн баримт бичиг гэх мэт/;
7.1.3.тухайн хөдлөх эд хөрөнгийг тал бүрээс нь бүтэн харуулсан гэрэл зураг /тухайн хөдлөх эд хөрөнгийн эх бие дээр дугаар сериалыг тусгасан бол фото зургийг авах/;
Найм. Эд хөрөнгө өмчлөх эрх өөр этгээдэд шилжсэнийг улсын бүртгэлд бүртгэх
8.1. Гэрээ хэлцлийн үндсэн дээр эд хөрөнгө өмчлөх эрх өөр этгээдэд шилжсэн, өмчлөгч өөрчлөгдсөнийг улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах шаардлагыг хангана. Үүнд:
8.1.1.Иргэний хуулийн 109, 111 дүгээр зүйлийг баримтлан өмчлөх эрх шилжүүлэх гэрээ, хэлцэлд хуульд заагдсан нөхцлүүд тусгагдсан байх;
8.1.2. гэрээ хэлцэлд биечлэн оролцоогүй хамтран өмчлөгчдийн зөвшөөрлийг хуульд заасны дагуу авах;
8.1.3.Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.2-т заасан иргэд, хуулийн этгээдийн зөвшөөрлийг авах;
8.1.4.үйлчилгээний хураамж, үл хөдлөх эд хөрөнгө худалдан борлуулсаны орлогын албан татвар төлсөн баримтыг хавсаргасан байх;
8.1.5.урьд нь бүртгэгдсэн эд хөрөнгийн зарим хэсэг өөр этгээдэд шилжиж байгаа тохиолдолд шилжиж байгаа болон үлдэж байгаа хэсгийн план зургийг зурж гэрээнд оролцогч хоёр тал гарын үсэг зурна, энэ нь өмчлөх эрх шилжүүлэх гэрээний бүрдэл хэсэг болох бөгөөд гэрээний нэгэн адил хуульд зааснаар гэрчлүүлсэн байх
8.1.6.өмчилж авсан газрын зарим хэсгийг шилжүүлсэн тохиолдолд бусдад шилжиж байгаа болон үлдэж байгаа газрын кадастрын зургийг хавсаргасан байх;
8.1.7.эд хөрөнгийн зарим хэсгийг шилжүүлсэн тохиолдолд тухайн эд хөрөнгөөс бусдын өмчлөлд шилжсэн хэсгийг хасч, бүртгэлд өөрчлөлт оруулах.
8.2.Эд хөрөнгийн зарим хэсгийг шилжүүлэн авсан гэрээ хэлцлийн эрхийг тухайн эд хөрөнгийн анхны бүртгэлээс хасалт хийж, өөрчлөлт оруулсны дараа бүртгэнэ.
8.3.Өмчлөх эрхийг шилжүүлэхэд тодорхой болзол тавьсан эсвэл гэрээний үүргийг хэсэгчлэн биелүүлэхээр гэрээнд заасан тохиолдолд өмчлөх эрхийг хэдийд шилжүүлэх тухай гэрээний заалтыг баримтлана. Болзол хангагдсаны дараа өмчлөх эрхийг шилжүүлэхээр гэрээнд заасан бол өмчлөх эрхийг шилжүүлэх нөхцөл хангагдсан тухай эрхээ шилжүүлж байгаа этгээдийн тодорхойлолтыг мэдүүлэгт хавсарган авна. Энэ тодорхойлолт нь хуулийн этгээдийн хувьд эрх бүхий этгээдийн гарын үсэг, тамга тэмдгээр, иргэний хувьд гарын үсгийг хуульд зааснаар гэрчлүүлж тус тус баталгаажсан байна.
8.4. Гэрээ хэлцэлд итгэмжлэлээр оролцсон бол итгэмжлэлийн эх хувь эсхүл хуулбарыг эх хувьтай тулгаж авна, хуулийн этгээд бол аж ахуйн нэгжийг үүсгэн байгуулах гэрээ, дүрэмд заасан эрх бүхий этгээдээс гаргасан шийдвэрийг авч мэдүүлэгт хавсаргана.
8.5. Өв залгамжлалаар өмчлөх эрх шилжсэнийг эрхийн улсын бүртгэлд бүртгэхдээ нотариатаас олгосон өв залгамжлах эрхийн гэрчилгээ, өв залгамжлагчийн иргэний үнэмлэхийн хуулбар, эд хөрөнгө өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ, үйлчилгээний хураамж төлсөн баримт зэргийг үндэслэнэ.
8.6. Шүүх, арбитрын шийдвэр, албадан дуудлага худалдаа, барьцааны зүйлээс үүргийн гүйцэтгэл хангуулах замаар өмчлөх эрх шилжиж байгаа тохиолдолд дараах шаардлага хангасан байна. Үүнд:
8.6.1. Шүүх арбитрын шийдвэрийг үндэслэн эрх шилжиж байгаа бол эрх олж авч байгаа этгээд мэдүүлэг гаргах бөгөөд мэдүүлэгт шүүх арбритрын шийдвэрийг хавсаргана. Энэ тохиолдолд улсын бүртгэлд бүртгэлтэй, эрх ашиг нь хөндөгдөж болох этгээдэд бичгээр мэдэгдэнэ.
8.6.2. Албадан дуудлага худалдаагаар худалдагдсан эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг шилжүүлэн бүртгэхдээ Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.4, 24.5, 24.6, 24.7, 24.8-д заасан зүйлүүд болон энэхүү журмын 5 дугаар бүлэгт заасныг баримтлана.
8.7. Шүүх, арбитрийн шийдвэрээр өмчлөх эрх шилжиж байгаа болон албадан дуудлага худалдаагаар худалдагдсан эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээг хураан авах боломжгүй бол энэ тухай мэдүүлэг гаргагчийн өргөдөл, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын тодорхойлолт зэрэг нотлох баримтыг үндэслэн Улсын ерөнхий бүртгэгчийн тушаалаар хүчингүй болгоно.
8.8. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуульд заасны дагуу үүргийн гүйцэтгэлийг барьцааны зүйлээс хангуулах журмаар худалдагдсан эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг шилжүүлэн бүртгэхдээ Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 46, 50, 51 дүгээр зүйл болон энэхүү журмын 5 дугаар бүлэгт заасныг баримтлана.
8.9. Барьцааны зүйлээс үүргийн гүйцэтгэл хангах бүртгэл хийхээс 30 хоногийн өмнө Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2 дахь хэсэгт заасан мэдэгдлийг улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн байвал зохино. Мэдэгдэл бүртгэхдээ мөн хуулийн 42.1-т заасан шаардлагыг бичгээр мэдэгдсэн тухай нотлох баримтыг хавсаргана.
8.10. Энэ журмын 8.9-т заасан хугацаанд барьцааны зүйлээс үүргийн гүйцэтгэл хангуулах тухай мэдэгдэл улсын бүртгэлд бүртгүүлээгүй бол үүргийн гүйцэтгэл хангах зорилгоор өмчлөх эрх шилжүүлэх бүртгэл хийхийг хориглоно.
8.11.Эд хөрөнгө өмчлөх эрх өөр этгээдэд шилжсэн бол өмнө олгосон улсын бүртгэлийн гэрчилгээг хураан авч хүчингүй болгон хувийн хэрэгт нь хавсарган хадгална.
8.12.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээг хүчингүй болгохдоо улсын бүртгэгч нь уг гэрчилгээнд “хүчингүй” тэмдэг дарж гарын үсэг зуран огноог тавьсан байна. Гэрчилгээг бүрснээс дээрх үйлдлийг хийх боломжгүй бол баруун доод өнцгийг хайчилж хүчингүй болгоно.
8.13.Эд хөрөнгө өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхтэй холбогдуулан Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаас ирүүлсэн албан бичиг нь Улсын Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2001 оны 57/244 дүгээр хамтарсан захирамж, тушаалын 3-т заасан “үл хөдлөх эд хөрөнгийн улсын бүртгэлийн дугаар, оршин байгаа хаяг, өмчлөгчийн овог, нэрийг тодорхой дурдаж, холбогдох шүүхийн шийдвэр, үл хөдлөх эд хөрөнгө битүүмжилсэн, хураасан, бусдын өмчлөлд шилжүүлсэн тухай акт, шийдвэрийн хувийг хавсаргасан байх” шаардлагыг хангасан байна.
8.14.Банк, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд нь Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн дагуу өр барагдуулах зорилгоор өөрийн өмчлөлд шилжүүлэн авсан эд хөрөнгийг худалдан борлуулсан тохиолдолд худалдах худалдан авах гэрээг бүртгэхдээ худалдагч тал буюу банк зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулагчид, хувь нийлүүлэгчдийн зөвшөөрлийг авах шаардлагагүй бөгөөд харин тухайн банкны өр барагдуулах алба, эрх бүхий албан тушаалтны шийдвэрийг мэдүүлэгт хавсарган авна.
8.15.Өмчлөгч өөрийн үүсгэн байгуулсан нэг гишүүнтэй хуулийн этгээдийн өмчлөлд эд хөрөнгийн өмчлөх эрхээ шилжүүлэх, эсвэл нэг гишүүнтэй хуулийн этгээдийн гишүүн нь өөрийн өмчлөлдөө эд хөрөнгийн өмчлөх эрхээ шилжүүлэх зэрэг тохиолдолд тухайн иргэний өргөдөлийг нотариатаар гэрчлүүлэн, иргэний үнэмлэхийн хуулбар, хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар, үүсгэн байгуулсан гэрээ, дүрмийн хуулбар, хуулийн этгээдийн шийдвэр зэргийг үндэслэн бүртгэнэ.
8.16. Иргэн, хуулийн этгээдийн эрхийн улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг төрийн байгууллага, албан газар, төрийн өмчит үйлдвэрийн газар шилжүүлэн авсан бол энэхүү журмын 6.1-т заасан нотлох баримтыг үндэслэн Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.5-д заасныг баримтлан улсын бүртгэлийн гэрчилгээ бичиж олгоно.
8.17.Өмчлөгч этгээд нь гадаадад байгаа тохиолдолд тухайн улсад байгаа Монгол Улсын Дипломат төлөөлөгчийн газрын эрх бүхий этгээдийн, эсвэл Консулын гэрчилсэн итгэмжлэлийг эх хувиар, эх хувиар авах боломжгүй бол Монгол Улсын Гадаад харилцааны яамны Консулын газрын тамга бүхий хуулбар хувийг авна. Монгол Улсын Дипломат төлөөлөгчийн газар, консулгүй улс оронд байгаа өмчлөгч этгээдийн хувьд тухайн улсын нотариатчийн гэрчилсэн итгэмжлэл нь 2008 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн “Гадаад албан ёсны баримт бичгийг баталгаажуулах шаардлагыг халах тухай конвенц”-д Монгол Улс нэгдэн орсныг соёрхон батлах тухай хуулийн дагуу олгогдсон “Апостиль” гэрчилгээ, холбогдох бичиг баримт нь албан ёсны орчуулгаар баталгаажсан байвал зохино.
8.18. Хуульд заасан эд хөрөнгийн эрхийг бүртгүүлэхтэй зэрэгцэн эд хөрөнгийн хаяг, хэмжээ, зориулалт өөрчлөгдөх, өмчлөгчийн овог нэр, регистр өөрчлөгдөх, өв залгамжлах эрх болон хамтран өмчлөгч өөрчлөгдөх зэрэг нэгэн зэрэг үүсч болох эрхүүдийг нэг мэдүүлгээр бүртгэж болно.
8.19.Үл хөдлөх эд хөрөнгийн хаяг өөрчлөгдсөнийг бүртгэхдээ тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгө оршин байгаа газрын баг, хорооны Засаг даргын тодорхойлолт, баталгаажсан хаяг бүхий кадастрын зургийг үндэслэл болгоно.
Ес. Өмчлөх эрхтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэх
9.1.Өмчлөх эрхтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэхэд дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:
9.1.1.бүртгүүлэх гэж буй гэрээний эрх нь Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.5-д заасан эрхүүдийн аль нэг нь мөн байх;
9.1.2.талуудын гэрээнд Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.1-д заасан зүйлүүд тусгагдсан байх;
9.1.3. үйлчилгээний хураамж төлсөн баримтыг хавсаргасан байх.
9.2. Өмчлөх эрхтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийг бүртгэж баталгаажуулахдаа Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг баримтлах бөгөөд талуудын эрх үүрэг өөрчлөгдсөн, түүнчлэн гэрээний зохигчид болон гэрээний нөхцөл өөрчлөгдсөн тохиолдолд энэхүү журмын 6.1-д заасан журмыг баримтлана.
9.3. Гэрээ дуусгавар болсныг бүртгэхэд үүрэг гүйцэтгүүлэгч, түүнийг төлөөлөх эрхтэй этгээдийн гаргасан тухайн гэрээгээр хүлээсэн үүрэг биелэгдсэн тухай тодорхойлолтыг үндэслэл болгоно. Энэхүү тодорхойлолт нь иргэний хувьд гарын үсгээр, хуулийн этгээдийн хувьд хуулийн этгээдийн тамга, тэмдэг, төлөөлөх эрхтэй этгээдийн хувьд гарын үсгээр тус тус баталгаажсан, гарын үсэг нь хуульд зааснаар гэрчлэгдсэн байна.
Арав. Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны эрхийг улсын бүртгэлд бүртгэх
10.1.Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны эрхийг бүртгэхэд Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 26 дугаар зүйл, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд заасан шаардлагыг хангасан эсэхийг улсын бүртгэгч шалгаж, нягтална.
10.2 Энэхүү журмын 10 дугаар зүйлийн 10.1-д заасан шаардлагыг хангаагүй гэрээг Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2-т заасныг үндэслэн улсын бүртгэлд бүртгэхээс татгалзана.
10.3. Нотариатаар гэрчлэгдээгүй үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны гэрээг бүртгүүлэхээр мэдүүлж буй тохиолдолд хамтран өмчлөгчдийн зөвшөөрлийг хуульд заасны дагуу авсан байхаас гадна барьцаалуулагч өөрийн биеэр эсвэл итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч мөн эсэхийг улсын бүртгэгч шалгаж, гарын үсэг зуруулна.
10.4..Хэд хэдэн үл хөдлөх эд хөрөнгө барьцаалсан гэрээг улсын бүртгэлд бүртгэхдээ эд хөрөнгө тус бүрээр мэдүүлэг гаргах бөгөөд гэрээний эх хувийг барьцаа хөрөнгийн нутаг дэвсгэрийн харьяаллын тоогоор хувийн хэрэгт хавсарган бусад эд хөрөнгийн хувийн хэрэгт энэ тухай бүртгэлийг хийж тэмдэглэн үйлчилгээний хураамж төлсөн баримт болон хяналтын хуудас /хавсралт дугаар 4/-ыг хавсаргана.
10.5.Улсын бүртгэгч барьцаалбарыг дараах байдлаар бүртгэнэ. Үүнд:
10.5.1.барьцаалбарт цахим мэдээллийн сангаас автоматаар олгосон мэдүүлгийн дугаарыг бичиж, бичилт хийгдсэн хүснэгт бүрийн доод хэсэгт гарын үсэг зурж, тэмдэг даран баталгаажуулан хуулбарыг хувийн хэрэгт хавсаргана.
10.6.Улсын бүртгэгч нь барьцаалбарт өөрчлөлт орсныг бүртгэхдээ Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн 17 дугаар зүйлийг баримтлах бөгөөд мөн хуулийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.1-д зааснаас бусад шалтгаанаар барьцаалбарт өөрчлөлт орсон, барьцаалбарыг шинэчилсэн тохиолдолд Засгийн газраас баталсан тогтоолын дагуу үйлчилгээний хураамж төлнө.
10.7.Ипотек болон шаардлага шилжсэнийг дараах байдлаар бүртгэнэ. Үүнд:
10.7.1.Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйлийн 29.5, 29.6-д зааснаар эрх шилжүүлэн авч байгаа этгээд албан бичгээр хүсэлт гаргах бөгөөд ипотек болон шаардах эрх шилжүүлэх тухай гэрээ, түүний жагсаалтыг албан бичигт хавсаргаж, хувийн хэрэгт нь хадгалан, энэ тухай шаардах эрх бүхий эд хөрөнгийн бусад хувийн хэрэгт нэмэлт тэмдэглэл хийж үйлчилгээний хураамж төлсөн баримт болон хяналтын хуудсыг хавсаргана.
10.8. Шаардах эрх, барьцаалбарыг шилжүүлэх, барьцаалахад Иргэний хуулийн 123 дугаар зүйл, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 29 дүгээр зүйл, Үл хөдлөх эд хөрөнгийн барьцааны тухай хуулийн долдугаар бүлэгт заасан зүйл заалтууд болон энэхүү журмын 10.7.2 дугаар зүйлд заасныг тус тус баримтална.
10.9. Барьцаалбартай барьцааны гэрээ дуусгавар болсныг бүртгэхдээ барьцаалбарыг авч хүчингүй тэмдэг даран хувийн хэрэгт хавсаргах ба эх барьцаалбарыг үрэгдүүлсэн тохиолдолд барьцаалбар эзэмшигчийн хүчингүйд тооцуулах тухай хүсэлтийг үндэслэн барьцаалбарыг хүчингүйд тооцно.
Арван нэг. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд тусгай тэмдэглэл хийх
11.1.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд зөвхөн Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлд заасан үндэслэлээр тусгай тэмдэглэл хийнэ.
11.2.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд хийсэн тусгай тэмдэглэл хүчингүй болсоныг бүртгэхдээ Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.2-20.7-д заасны дагуу тусгай тэмдэглэлийг хүчингүй болгох эрх бүхий этгээдийн шийдвэрийг үндэслэх бөгөөд шийдвэрийг хувийн хэрэгт хавсаргана.
11.3 Эд хөрөнгө өмчлөх эрх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн хуулийн 20.1-д заасан эрх бүхий этгээдийн шийдвэргүйгээр тусгай тэмдэглэл хийх, хүчингүй болгохыг хориглоно.
Арван хоёр. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд урьдчилсан тэмдэглэл хийх
12.1. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд урьдчилсан тэмдэглэл хийхдээ Иргэний хуулийн 185 дугаар зүйлийн 185.1, 185.2, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлд заасныг баримтлах бөгөөд урьдчилсан тэмдэглэл хийлгэх тухай мэдүүлэгт өргөдөл, иргэний үнэмлэхний хуулбар, хуулийн этгээдийн гэрчилгээ, албан бичиг мөн холбогдох гэрээ болон үндэслэл бүхий бусад баримт бичиг, үйлчилгээний хөлс төлсөн баримт зэрэг нотлох баримтыг үндэслэнэ.
12.2. Урьдчилсан тэмдэглэл бүртгүүлэх тухай өргөдөл, албан бичигт холбогдох эд хөрөнгийн хаяг, байршил, урьдчилсан тэмдэглэл хийх болсон үндэслэл, хугацааг тодорхой тусгасан байна.
12.3.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд урьдчилсан тэмдэглэл хийх, түүнийг хүчингүй болгоход Иргэний хуулийн 185 дугаар зүйлийн 185.1, 185.2, Эд хөрөнгө өмчлөх эрх түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлд заасныг баримтлах бөгөөд урьдчилсан тэмдэглэл хийх болон хүчингүй болгох үндэслэл нь хуулийн шаардлага хангаж байгаа эсэхийг улсын бүртгэгч хянана.
12.4.Гэрээслэлийн дагуу урьдчилсан тэмдэглэл хийхэд гэрээслэл нь Иргэний хуулийн 523 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан тухай нотариатчийн тодорхойлолтыг хувийн хэрэгт хавсаргана.
12.5.Иргэний хуулийн 525 дугаар зүйлд заасны дагуу гэрээслэгч нь гэрээслэлээ өөрчилснийг бүртгэхдээ энэхүү журмын 12.3, 12.4-т заасныг баримтлана.
12.6. Гэрээслэгчийн хүсэлтээр урьдчилсан тэмдэглэл хийсэн эд хөрөнгийн өмчлөх эрхийг гэрээ хэлцлийн үндсэн дээр шилжүүлэн бүртгэх бол гэрээслэлийг цуцалсан байхыг шаардана.
12.7.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлд тусгай тэмдэглэл, урьдчилсан тэмдэглэл хийсэн тохиолдолд хүсэлт гаргасан этгээдэд бүртгэл хийснийг тусгайлан бичгээр мэдэгдэх шаардлагагүй.
12.8.Тусгай тэмдэглэл, урьдчилсан тэмдэглэл хийлгэх тухай мэдүүлэг, албан бичиг, шийдвэр нь албан ёсоор ирэхээс өмнө тухайн эрхийн улсын бүртгэлд шилжилт хөдөлгөөн хийгдсэн тохиолдолд улсын бүртгэгч нь энэ тухай тусгай тэмдэглэл, урьдчилсан тэмдэглэл хийлгэх хүсэлт гаргасан этгээдэд бичгээр мэдэгдэнэ.
12.10.Улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн эсэхээс үл хамааран шинээр баригдаж байгаа барилга байгууламжийн тодорхой хэсгийг өмчлөхөөр захиалгын болон худалдан авах гэрээ хийж, хөрөнгө оруулсан иргэн, хуулийн этгээд нь урьдчилсан тэмдэглэл хийлгэж болно. Энэ тохиолдолд мэдүүлгийг захиалга өгсөн хөрөнгө оруулагчийн нэрээр гаргах бөгөөд мэдүүлэгт дараах баримт бичгийг хавсаргана. Үүнд:
12.10.1. мэдүүлэг гарагчийн өргөдөл /өргөдөлд захиалга өгсөн барилгын хаяг байршлыг тодорхой бичнэ/;
12.10.2. захиалга хийж хөрөнгө оруулсан тухай гэрээ, түүний хуулбар хувь;
12.10.3. захиалагчийн иргэний үнэмлэхний хуулбар, хуулийн этгээд бол улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар;
12.10.4.барилга байгууламжийн фото зураг;
12.10.5.кадастрынн зураг /тухайн хувийн хэрэгт нэг хувь/;
12.10.6.тэмдэгтийн хураамж төлсөн баримт.
12.10.7. Барилгын албан ёсны хаяг
12.11. Улсын бүртгэлд бүртгэлгүй барилга байгууламжийн хувьд Улсын бүртгэгч энэхүү журмын 12.10 заасан урьдчилсан тэмдэглэл хийхдээ зөвхөн тухайн шинээр баригдаж байгаа барилгад улсын бүртгэлийн дугаар өгч, гэрээнд “улсын бүртгэгч бүртгэв” болон улсын бүртгэгчийн хувийн дугаар бүхий тэмдгийг дарж, гэрээний хувийг мэдүүлэг гаргагчид буцаана. Энэ тохиолдолд улсын бүртгэгч тухайн эд хөрөнгийн нутаг дэвсгэрийн харьяаллаар дэвтэр /Маягт Б-2/-т тусгайлан тэмдэглэл хөтөлнө.
Арван гурав. Мэдээлэл, тайлбар, лавлагаа, хуулбар өгөх
13.1.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн талаарх мэдээ, мэдээлэл, тайлбар, лавлагаа, хуулбар өгөхдөө Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйл, Улсын Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2001 оны 57/244 дүгээр хамтарсан захирамж, тушаалын 1.1, 2.1-д заасан заалтууд болон бусад холбогдох хууль тогтоомж, дүрэм, журмыг баримтлана.
13.2.Улсын бүртгэгч нь Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлд заасны дагуу иргэн, хуулийн этгээдийн гаргасан мэдүүлэг хүсэлт, хуульд заасан эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны албан ёсны хүсэлтээр лавлагаа, хуулбар гаргаж өгөхдөө тухайн эрхийн улсын бүртгэлийн цахим мэдээллийн сан, хувийн хэрэг, түүнд хавсаргасан нотлох баримтыг үндэслэнэ.
13.3.Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.6-д зааснаар төрийн эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны хүсэлтээр үнэ төлбөргүй өгөх мэдээлэл, лавлагаа, хуулбарыг албан хэрэг хөтлөлтийн журмын дагуу гаргана.
Арван дөрөв. Үрэгдүүлсэн, гэмтээсэн гэрчилгээг шинээр олгох, хувийн хэрэг хаах
14.1.Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээг үрэгдүүлсэн тохиолдолд гэрчилгээг дахин олгохыг хүссэн өмчлөгчийн өргөдөл /уг өргөдлийг нотариатаар гэрчлүүлэн, хамтран өмчлөгчид бүгд гарын үсэг зурсан байна/, үрэгдүүлсэн гэрчилгээг хүчингүй болгуулахаар зарлуулсан өдөр тутмын сонин зэргийг үндэслэн Улсын ерөнхий бүртгэгчийн шийдвэрээр үрэгдүүлсэн гэрчилгээг хүчингүйд тооцож, шинээр гэрчилгээ бичиж олгоно.
14.2.Үрэгдүүлсэн гэрчилгээг шинээр олгохдоо холбогдох нотлох баримтыг нэгжийн дарга, хяналтын улсын байцаагчаар хянуулж, “Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн тушаалын төсөл боловсруулан, Улсын ерөнхий бүртгэгчид танилцуулж, тушаалаар шийдвэрлэнэ.
14.3.Үрэгдүүлсэн гэрчилгээг шинээр олгох тухай Улсын ерөнхий бүртгэгчийн шийдвэргүйгээр гэрчилгээ шинээр олгохыг хориглоно.
14.4.Гэмтээсэн гэрчилгээг шинээр олгохдоо гэрчилгээг шинээр олгохыг хүссэн өмчлөгчийн өргөдөл, гэмтээсэн гэрчилгээ, үйлчилгээний хөлс төлсөн баримтыг мэдүүлэгт хавсарган авах бөгөөд гэмтээсэн гэрчилгээнд хүчингүй тэмдэг дарж, гарын үсэг зуран, огноог тавина.
14.5.Улсын бүртгэгч нь Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд заасны дагуу эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийг хаахдаа тухайн бүртгэлийг хаах үндэслэлийг тодорхой тусгасан тушаалын төсөл боловсруулж, энэхүү журмын 14.2-т заасны дагуу шийдвэрлүүлнэ.
14.6. Улсын бүртгэлд өмнө нь бүртгэгдсэн эрх хүчинтэй байхад дахин бүртгэж, гэрчилгээ олгосон тохиолдолд Улсын бүртгэлийн хяналтын дүрмийн 2.1.3-т заасны дагуу улсын байцаагчийн дүгнэлт гаргуулсны дараа хувийн хэргийг энэхүү журмын 14.5-т заасныг баримтлан хаана.
14.7. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийг хүчингүйд тооцуулах, эрхийн улсын бүртгэлийг хаах тухай албан бичиг, тушаалын төсөл, мэдүүлэг, түүнд хавсаргасан нотлох баримтыг тухайн мэдүүлгийг хүлээн авснаас хойш ажлын 3 өдөрт багтаан цаасан эсхүл цахим хэлбэрээр холбогдох нэгжид ирүүлнэ.
14.8. Энэхүү журмын 14.6-д заасан холбогдох нэгж нь албан бичиг, мэдүүлэг, түүнд холбогдох баримт бичгийг хүлээн авсан талаар ажлын 1 өдөрт багтаан хариу мэдэгдэх бөгөөд хууль, журамд заасан шаардлага хангасан тохиолдолд ажлын 10 өдөрт багтаан шийдвэрлэж, тушаалын хуулбарыг хүргүүлнэ.
14.9. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийг хаасан тохиолдолд тухайн бүртгэлийн үндсэн дээр олгогдсон байсан эд хөрөнгө өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээг хүчингүй болгож, хаагдсан хувийн хэрэгт хавсаргана. Хэрэв гэрчилгээг хураан авах боломжгүй бол Улсын ерөнхий бүртгэгчийн тушаалаар хүчингүй болгож, энэ тухай олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлнэ.
14.10. Төрөөс хувьчилсан газрын өмчлөх эрхийн бүртгэлийг хааж, улсын бүртгэлийн гэрчилгээг хүчингүй болгохдоо эрх бүхий албан тушаалтны газар өмчлөх эрхийг хүчингүй болгосон шийдвэр, өмчлөгчийн өмчлөх эрхээсээ татгалзсан тухай өргөдөл хүсэлтийг хавсарган ерөнхий бүртгэгчийн тушаал гаргуулж хаана.
14.11. Захиалгаар баригдсан орон сууцны жагсаалтаар салж бүртгэгүүлэхээр мэдүүлэг гаргасан тохиолдолд уг орон сууцны анхны бүртгэлийг Улсын комиссын акт, захиалгаар баригдсан орон сууцны жагсаалт, өмчлөх эрхийн гэрчилгээ үндэслэн ерөнхий бүртгэгчийн тугаалаар хааж, гэрчилгээг хүчингүй болгосоны дараа жагсаалтаар салгаж бүртгэнэ.
14.12. Улсын бүртгэгчийн буруутай үйлдлээс гэрчилгээ буруу бичигдэж хүчингүй болсон тохиолдолд “Гэрчилгээ, маягт, хил орчмын нутагт зорчих үнэмлэхийг түгээх, зарцуулалтад хяналт тавих, тайлагнах журам”-ын 4.2-т заасны дагуу үнийг тооцож төлнө.
Арван тав. Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн архивтай харилцах
15.1.Улсын бүртгэгч нь Эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн архивтай харилцахдаа Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуульд заасныг баримтлах ба мэдүүлэгт хавсаргасан баримт бичгийг хүлээн авсан огнооны дарааллаар хуудасны баруун дээд өнцөгт дугаарлаж, хувийн хэрэг нотлох баримтыг эмх цэгцтэй байлган, үнэн зөв хөтөлнө.
Арван зургаа. Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээнд
бичилт хийх, баталгаажсан гэрчилгээг өмчлөгчид олгох
16.1. Эд хөрөнгө өмчлөх эрхийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээнд Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.4-т заасан зүйлийг тусгах бөгөөд өмчлөгч, хамтран өмчлөгчдийн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, өөрийн нэр, регистрийн дугаарыг бичиж, хаалтан дотор хэдэн хүний өмч болохыг үсгээр бичнэ. Ж: /гурванхүнийөмч/ Гадаад хүний нэрийг гэрчилгээнд крилл үсгээр бичиж, хаалтан дотор тухайн хүний паспорт дээр байгаа хэлбэрээр бичнэ. Ж: Тиллман Митчел /Tillman Mitchell/ ЮД55042218
16.2. Эд хөрөнгө өмчлөх эрхийн гэрчилгээнд бичилт хийхдээ ямар нэгэн засваргүй, алдаагүй, гаргацтай, тод үргэлжлүүлэн бичнэ.
16.3. Тухайн дүүрэг, хороо хариуцсан улсын бүртгэгч нь бэлэн болсон гэрчилгээ, гэрээ, лавлагааг өмчлөгч, түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн иргэний үнэмлэх, биеийн байцаалтыг үндэслэн олгоно.
16.4. Улсын бүртгэгч нь бүртгэгдсэн гэрээ, гэрчилгээ, лавлагааг олгохдоо Улсын ерөнхий бүртгэгчийн 2009 оны 513 дугаар тушаалаар батлагдсан МаягтБ-13-ыг бүрэн гүйцэд хөтөлнө.
16.5. Мэдүүлэг хүлээлгэн өгөх, бүртгэгдсэн гэрчилгээ гэрээг олгох зэрэгт өмчлөгч нь өөрийн биеэр ирээгүй тохиолдолд түүнийг төлөөлж байгаа этгээдээс тухайн үйлдэлд төлөөлөх хууль ёсны итгэмжлэлтэй байхыг шаардана.
16.6. Энэ журмын 16.5-д заасан тохиолдолд гэрчилгээ, гэрээг хүлээлгэн өгсөн улсын бүртгэгч итгэмжлэл нь олон удаагийн үйлдэлд төлөөлөх эрх олгосон байвал хувилан авч, тухайн нэг удаагийн үйлдэлд төлөөлөх эрх олгосон байвал хураан авч, олголтын бүртгэлд итгэмжлэлээр олгосныг тэмдэглэнэ.
Арван долоо. Бусад
17.1. Улсын бүртгэгч нь энэ журамд зааснаар холбогдох тасаг, хэлтэс, газрын дарга, улсын ерөнхий бүртгэгчид асуудал танилцуулсан дүгнэлтийн хуудсыг /хавсаралт№2/хувийн хэрэгт хавсарган хадгална.
17.2. Улсын бүртгэгч нь хүлээн авсан мэдүүлгийг Эд хөрөнгө өмчлөх эрх, түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1-д заасан хугацааны дотор буцаахдаа мэдүүлэгт бүртгэхээс татгалзсан үндэслэл, тайлбарыг тодорхой, ойлгомжтой, гаргацтай бичиж, мэдүүлгийг чагтлан, гарын үсгээ зуран, хувийн дугаар бүхий тэмдгээ дарж, буцаасан огноог тавьж,
17.3. Улсын бүртгэгч нь шаардлагатай тохиолдолд өмнө бүртгэлтэй эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэргээс нотлох баримт хуулбарлан авч шинээр бүртгүүлж буй улсын бүртгэлд хавсаргах эрхтэй бөгөөд энэ тохиолдолд хуулбар дээр ямар дугаартай хувийн хэргээс хуулбарлан авсан тухай тэмдэглэж хувийн дугаар бүхий тэмдгээ дарж, гарын үсэг зуран, огноог тавина.
17.4. Улсын бүртгэгч нь үйлчилгээ хийгдээгүй, эсвэл буруу тушаагдсан үйлчилгээний хөлсийг буцаах талаар үйлчлүүлэгчээс гаргасан хүсэлтийн үнэн эсэхийг мөнгө тушаасан баримтын ард тодорхойлж бичин гарын үсгээ зурж, огноог тавин хувийн дугаар бүхий тэмдгээ дарна.
17.5. Улсын бүртгэлийн асуудлаар маргаан гарсан тохиолдолд тухайн асуудлаар холбогдох хууль хяналтын байгууллагад тайлбар бичсэн, эсхүл эд хөрөнгийн эрхийн бүртгэлийн хороог хариуцсан улсын бүртгэгч маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд байгууллагыг төлөөлөн оролцоно.
17.6. Шаардлагатай үед, эсхүлл хууль хяналтын байгууллагын шаардлага болон хүсэлтээр хуулийн хэлтсийн хуульч, эрх бүхий албан тушаалтан маргааныг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцож болно.
17.7. Улсын бүртгэгч нь эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн хувийн хэрэгт тухайн эд хөрөнгийн өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчийн эрхэд нөлөөлөхүйц үр дагавартай ирсэн, явсан бичиг болон эрх бүхий этгээдийн тушаал шийдвэр зэрэг баримт бичгүүдийг хавсарган хадгалах бөгөөд дээрх үйлдлүүдийн талаар хувийн хэрэгт тухай бүр зохих журмын дагуу бичилт хийж байна.
